‘Gedragscode Kamer brengt gemeenten niets nieuws’

Tweede Kamerleden moeten voortaan ook de schijn van belangenverstrengeling zien te voorkomen en de voorzitter kan leden bij misdraging schorsen voor de rest van de dag. Biedt de nieuwe gedragscode voor Tweede Kamerleden op het gebied van integriteit nog inspiratie voor gemeenten? Insiders vinden van niet.

Regionale verschillen
Het punt dat Kamerleden bij schending van geheimhouding een maand kunnen worden uitgesloten van een of meer commissievergaderingen heeft voorzitter Bahreddine Belhaj van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden niet eerder gezien in gemeenten. Verder biedt de nieuwe gedragscode voor Tweede Kamerleden niet veel nieuws, vindt hij. Daarbij is het zo dat iedere gemeente een eigen reglement van orde heeft. Integriteitsregels in een gedragscode kunnen nooit een-op-een in het hele land worden doorgevoerd, want je hebt te maken met regionale verschillen, aldus Belhaj. ‘Den Helder is anders dan Maastricht. Er zijn nu eenmaal cultuurverschillen.’ Dat geldt ook voor sancties op gedrag. Wel kent de Gemeentewet bepalingen over geheimhouding. ‘Maar de ene gemeente legt unaniem geheimhouding op en de andere doet dat bij meerderheid.’

Nog groot taboe
Ook John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, ziet dat veel punten al belegd zijn in bestaande wetgeving, jurisprudentie en reglementen van orde. ‘Ik zie niets nieuws onder de zon. Maar dat hoeft ook niet. Als je het met een platitude wilt zeggen: de reis is belangrijker dan de bestemming.’ Grootste bezwaar van Bijl bij integriteitskwesties is dat volksvertegenwoordigers een mogelijke kwestie niet op tijd inschatten. Er zit ook zo’n groot taboe op dat zij huiverig zijn om elkaar te corrigeren. Het had zeker gescheeld als iemand tijdig had gezegd: heb je ook wel hieraan gedacht? Men is bang om een ander te beschadigen of dat deze boos wordt. Niet onterecht, maar dan suddert het wel door.’

Kijk naar consequenties
Volgens Bijl is het politiek inzetten van integriteit beschadigend voor de hele politiek. ‘Bij iedere zakkenvuller worden alle politici aangekeken. Toch weerhoudt dat men er niet van om het te doen.’ Alleen is een gedragscode opstellen minder belangrijk dan hoe deze tot stand komt, want dan leer je erover praten, aldus Bijl. ‘We vinden het onwenselijk als volksvertegenwoordigers geen belangen hebben in de samenleving. Maar bij een actief maatschappelijk leven horen belangen.’ Je moet er als volksvertegenwoordiger vooral zelf oog voor hebben, vindt Bijl. ‘Kijk naar de consequenties. Als een raadslid belangen heeft als bestuurder van een stichting die activiteiten organiseert in het lokale zwembad, onthoudt die zich van stemming daarover. Maar misschien heeft hij in de campagne wel stevig ingezet op waterveiligheid en het belang van zwemles. Hij heeft dan de kennis, maar ook de ervaring en belangen.’

Iedere casus opnieuw bezien
Voor de passage over het voorkomen van (de schijn van) belangenverstrengeling wijst Bijl op een casus in Maastricht, waar een motie over meer werk maken van opvang van asielzoekers unaniem werd aangenomen, maar probleem werd dat de indiener directeur was van een organisatie die de gemeente ondersteunde bij de asielzoekersopvang. ‘Het is niet zo raar dat je daar als raadslid een punt van maakt. Het is handelen volgens het algemeen belang, maar het is onhandig dat hij het zelf indiende. Ieder casus moet je zo opnieuw bezien.’ Bijl hoopt dat deze gedragscode ertoe leidt dat een casus van tevoren wordt beschouwd en niet aan de achterkant. ‘Je ijkt een moreel kompas niet met regels. Sommige kruisingen worden veiliger als je alle borden weghaalt. Daarbij is integriteit een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Gedoe treft iedereen in de politiek.’

Geheimhouding is complex geregeld
Over een van de gedragsregels voor Tweede Kamerleden wil Bijl het nog wel even hebben, namelijk: een Kamerlid gebruikt in het ambt verkregen informatie niet voor persoonlijke belangen gebruikt en waarborgt, indien van toepassing, het vertrouwelijke karakter ervan. ‘Dat is nergens geregeld, ware het niet dat de ambtseed daar redelijk naar hint.’ Toch stoort Bijl zich aan de term ‘vertrouwelijk’. ‘Er wordt los met geheimhouding omgesprongen, terwijl dat complex is geregeld. Er bestaat nu zelfs het voornemen om drie artikelen over geheimhouding op de schop te nemen. In de Noordoostpolder is onlangs op dit gebied prutswerk geleverd, maar ik weet niet of deze gedragsregel het beter maakt. Heldere afspraken over geheimhouding moet je eerst netjes toepassen of de wet vereenvoudigen. Als je dit begrip gaat justificeren maakt dat de zaak alleen maar ingewikkelder.’

Onafhankelijk integriteitsadviseur
De gedragscode voor Tweede Kamerleden komt voort uit het voorstel voor een ‘Leidraad leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal’, opgenomen in het rapport van de werkgroep Integriteit Leden van de Tweede Kamer van november 2018. Aanleiding voor het instellen van de werkgroep waren vooral aanbevelingen van GRECO (Groep van Staten tegen Corruptie, onderdeel van de Raad van Europa) over het ontbreken van toezicht op en handhaving van integriteitsregels van de Kamer en het ontbreken van beleid ten aanzien van contacten met lobbyisten. Het presidium heeft de aanbeveling om een leidraad vast te stellen overgenomen en daarnaast een onafhankelijk adviseur integriteit benoemd: Jacqueline Biesheuvel-Vermeijden, oud-griffier van de Tweede Kamer. Zij kan Kamerleden adviseren en aanbevelingen doen voor verbetering of verheldering van integriteitsregels en gaat jaarverslagen maken. Ze begint op 1 januari 2020 voor een periode van zes jaar, onbezoldigd.