SCP wil kabinet behoeden voor mislukken beleid

Het nieuwe kabinet moet burgers daadwerkelijke invloed geven en daarbij zorgen voor een representatieve afspiegeling van de bevolking. Bij de uitwerking van de plannen uit het regeerakkoord moet nadrukkelijk worden gekeken naar wat burgers nodig hebben. Het kabinet rekent zich te rijk over de zelfredzaamheid van burgers.

Kwetsbare burgers

Dat stelt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in zijn maandagavond verschenen reflectie op het regeerakkoord, dat vanuit burgerperspectief is geschreven. Het nieuwe kabinet verwacht te veel van vooral kwetsbare burgers, concludeert het SCP op basis van een analyse van het regeerakkoord. Het gaat onder meer over plannen voor de jeugdzorg, de Wmo en arbeidsparticipatie.  

Beschutte werkplekken

Het toeleiden van meer mensen naar regulier werk door het uitbreiden van het aantal beschutte werkplekken is voor een groot deel van de doelgroep niet altijd haalbaar of voldoende, aldus het SCP. En: ‘In de jeugdzorg blijven de aannames over preventie van zwaardere zorg door een beroep op de eigen omgeving en door vroegtijdig ingrijpen, ondanks vraagtekens over het realiteitsgehalte ervan, onverkort van kracht.’ Het is volgens het SCP ook de vraag of met domotica en innovatieve woonvormen kwetsbare ouderen langer thuis kunnen blijven wonen. Er moet breder worden doordacht wat er aan zorg en andere voorzieningen moet worden geregeld. ‘Zonder aanvullende maatregelen wordt de druk op de mantelzorg en op zwaardere vormen van gemeentelijke Wmo-ondersteuning naar onze verwachting (te) groot.’ Herbezinning op de aannames over zelf- en samenredzaamheid is broodnodig, vindt het SCP.

Gedoemd te mislukken

Beleid moet in zijn algemeenheid aansluiten op de leefwereld van burgers, stelt het planbureau verder. ‘Beleid dat niet aansluit op de leefwereld van burgers, met onduidelijkheid over wat het voor hen betekent of wat van hen verwacht wordt, is gedoemd te mislukken. Bovendien bestaat ‘de burger’ niet.’ Oog voor de ‘sociale en culturele dimensie van het leven van burgers, zoals sociale cohesie en zorgen over samenleven, is onmisbaar en ontbreken in het coalitieakkoord. Dat staat effectief beleid in de weg.’

Solidariteit

Hoe pakt bijvoorbeeld de energietransitie uit voor verschillende groepen burgers, vergroot de energietransitie de sociale ongelijkheid en op welke manier kan het tegengaan van segregatie in het onderwijs bijdragen aan sociale cohesie, noemt het SCP als voorbeeld van vragen waarop voor invoering van nieuw kabinetsbeleid een antwoord moet komen. Zo is de energietransitie immers niet alleen een technologische en economische, maar ook een sociale opgave ‘die veel betekent voor en veel vraagt van burgers. Het gaat gepaard met tastbare ingrepen in hun dagelijks leven, achter de voordeur en in de leefomgeving. Daar zijn lasten aan verbonden, zowel mentaal, financieel als landschappelijk, wat vragen over rechtvaardigheid en solidariteit met zich meebrengt.’ Het SCP adviseert het kabinet bij alle beleidsontwikkeling vanuit een breder welvaartsperspectief te kijken. ‘In het leven van mensen gaat het immers niet alleen om economie en klimaat, maar ook om kwaliteit van leven, sociale ongelijkheid, samenleven en kunnen vertrouwen op overheid en instanties.’

Los zand

Nieuw beleid moet vanuit de maatschappelijke opgave worden uitgewerkt en niet vanuit beleidskokers, overheidslagen en bestaande systemen, adviseert het SCP verder. Burgers en andere publieke en private partijen die kunnen bijdragen aan een oplossing, moeten bij de uitwerking worden betrokken. ‘Daarbij moet voorkomen worden dat beleid het resultaat wordt van een onderhandeling tussen partijen in plaats van een afweging van wat burgers nodig hebben.’ Het risico daarvan is dat ‘beleidsmaatregelen los zand kunnen blijven en bij elkaar genomen de problemen van mensen niet oplossen.’ Dit vraagt een fundamenteel andere werkwijze van de overheid, benadrukt het SCP.

Representatieve democratie

Het herstel van vertrouwen in de overheid neemt in het coalitieakkoord Rutte IV terecht een prominente plek in, stelt het SCP. Responsief, betrouwbaar en effectief optreden van de overheid dragen bij aan dat herstel. De nadruk die in het coalitieakkoord wordt gelegd op de kwaliteit van en de menselijke maat in de uitvoering van beleid is een goede start. Dit geldt ook voor het belang van tegenmacht, dat het nieuwe kabinet hoog in het vaandel heeft staan. Er is echter te weinig oog voor het versterken van de representatieve democratie en de invloed van burgers op de besluitvorming, vindt het SCP. ‘Terwijl we weten dat de representatie van een grote groep mensen in Nederland tekortschiet.’

Noodrem

De invoering van een correctief bindend referendum, zoals de staatscommissie parlementair stelsel heeft geopperd, biedt in de ogen van het SCP ‘de gewenste noodrem bij gebrek aan draagvlak voor een parlementaire beslissing en kan de ongelijke invloed corrigeren’. Burgers die ontevreden zijn over de wijze van besluitvorming, zelf meer invloed willen, maar (vaak) niet meedoen aan tijdrovende participatietrajecten ‘willen vooral aan de noodrem kunnen trekken’, weet het SCP. Meer burgerparticipatie zoals via het zogeheten uitdaagrecht, dat in het regeerakkoord is opgenomen, biedt geen soelaas. Het draagt niet bij aan invloed op de besluitvorming, wordt volgens de huidige plannen alleen op lokaal ingevoerd en voorkomt niet dat de usual suspects hun vinger opsteken.