Let op voor de ramp na de ramp

De coronaramp verschilt van andere ‘gewone’ rampen. Het gevaar blijft namelijk aanwezig. Iedereen kan erdoor getroffen worden of een ander besmetten. Sociale en psychische gevolgen kunnen op langere termijn de aanvankelijke solidariteit na een ramp ondergraven. Er dreigt dan een ramp na de ramp.

Impactfase

Daarvoor waarschuwen Berthold Gersons, Annika Smit en Geert Smid deze week in een essay in Binnenlands Bestuur. Een ramp kent verschillende fasen, te beginnen met wat in de wetenschappelijke literatuur over psychosociale gevolgen van rampen de ‘impactfase’ wordt genoemd. Daarbij overheersen ongeloof, verbijstering en een sterk gevoel van onwerkelijkheid overheersen. Deze pandemie verschilt daarbij van andere rampen, omdat zij een aanhoudende impactfase kent. 

Opluchting

Na de impactfase volgt normaliter de ‘honeymoon fase’ die duidt op gevoelens van opluchting en verbondenheid. Van verbondenheid is zeker sprake geweest, maar van opluchting nog niet. De derde fase is de desillusiefase. De direct getroffenen en hun naasten raken uitgeput. De niet-getroffenen willen terug naar hun normale leven. ‘Er dreigt een ‘leedhiërarchie’ – welke vormen van ‘getroffenheid’ zijn leidend in hoe verder te gaan? Dit is een riskant moment, omdat hier een voedingsbodem kan ontstaan

voor het voltrekken van de ramp na de ramp’, stellen de auteurs.

Splijting

‘Het grote gevaar in de desillusiefase is een splijting in de samenleving tussen verschillende groepen.’ Als de spanning toeneemt ontstaat het risico ‘dat groepen recht tegenover elkaar komen te staan en/of het vertrouwen in de overheid opzeggen’, waarschuwen Gersons, Smit en Smid.

Veiligheid

Om de ramp na de ramp te bestrijden, moet als eerste een gevoel van veiligheid worden hersteld. ‘Controle is belangrijk en kan gestimuleerd worden door te adviseren afstand te bewaren en toenemende kennis over het virus te verspreiden.’ Ten tweede moet kalmte worden bevorderd. Dit kan onder meer door het uitleggen van de maatregelen door gezagsdragers en deskundigen. ‘Het helpt als zij in hun uitleg stilstaan bij de gevolgen voor velen en oprecht medeleven tonen.’

Perspectief

Gemeenschapszin is een derde voorwaarde om de ramp na de ramp te bestrijden. Een lastige opgave, erkennen de auteurs ‘omdat economische belangen en virusbestrijding ogenschijnlijk tegenover elkaar lijken te staan’. Ook verbondenheid is van belang. Hoop tot slot is het vijfde element. ‘Men moet perspectief zien. Politici en leidinggevenden kunnen dit bieden door de realiteit onder ogen te zien, te troosten en constructief te werken aan stapsgewijze oplossingen.’

Solidariteit

Het bestrijden van het coronavirus is één. De samenleving wordt diep geraakt en dat blijft niet zonder psychosociale gevolgen. Alertheid is geboden voor groeiende desillusie binnen specifiek getroffen groepen in onze samenleving. ‘De overheid, lokale gemeenschap en individuele burgers mogen hen niet uit het oog verliezen. De vervolgstap vraagt wederom iets van ons allemaal: aanhoudende solidariteit.’

Lees het hele essay in Binnenlands Bestuur nummer 14 van deze week (gratis inlog)