RvS: veel compensaties onnodig

De overheid moet minder ruimhartig worden met financiële vergoedingen of tegemoetkomingen, vindt de Raad van State. De roep hierom neemt toe en wordt steeds vaker ‘positief beantwoord, ook daar waar de overheid geen directe verantwoordelijkheid draagt of juridisch geen verplichtingen kent’.

Pechgeneratie

De Raad wijst daarbij in zijn jaarverslag op het voornemen van het kabinet om voor zorgpersoneel met langdurige covidklachten een financiële tegemoetkoming te maken.Ook het wetsvoorstel om studenten die vanwege het leenstelsel geen basisbeurs kregen met 3000 euro te compenseren, is wettelijk onnodig. ‘Er bestaat geen rechtsregel die tot deze compensatie verplicht.’ Deze regeling voor de 'pechgeneratie' moet volgens de regering als 'gebaar' worden gezien. De belangrijkste adviseur van het kabinet wijst in een ander voorbeeld van de groeiende 'compensatiebehoefte' op het idee om Surinaamse Nederlanders met een AOW-gat geheel of gedeeltelijk te compenseren.

Niet verantwoordelijk

Het zijn voorbeelden van specifieke groepen burgers die een compensatie of tegemoetkoming vanuit het Rijk krijgen, waarbij er niet altijd een verband is te leggen met de verantwoordelijkheid van de overheid, ‘hoezeer er ook sprake kan zijn van ondervonden leed’, schrijft de Raad van State in zijn jaarverslag.

Afkoop onmogelijk

Dergelijke voorbeelden ‘illustreren een (politieke) tendens om gevoelens van onrecht of onvrede over persoonlijke omstandigheden van groepen of individuen tegemoet te treden met financiële gebaren. Dit is op de lange duur niet vol te houden.’ De rijkskas en de overheidscapaciteit maken een ‘structurele ‘afkoop’ van het verleden onmogelijk. De overheid kan niet ieder leed of ongenoegen in de samenleving dragen.’ De coronasteun vanaf 2020, die via subsidies werden verstrekt, is in de ogen van de Raad van State een heel ander verhaal. Die diende een ‘direct publiek belang, namelijk het behoeden van het ineenstorten van economie en samenleving’, schrijft de Raad.

Halfslachtig

De RvS stelt verder dat het kabinet en de Tweede Kamer veel meer keuzes moeten maken dan ze nu doen, en die consequent uitvoeren. 'Niet alles kan en zeker niet tegelijkertijd. Wie dat wel verwacht, komt bedrogen uit.' Prioriteren vraagt moed, beseft de belangrijkste adviseur van het kabinet, want dat betekent dat er nee moet worden gezegd tegen maatschappelijke wensen. Maar als er geen keuzes worden gemaakt, worden maatschappelijke opgaven niet alleen 'halfslachtig' aangepakt, maar wordt ook het vertrouwen in de overheid ondergraven. 'De overheid moet realistische perspectieven bieden, geen luchtspiegelingen', schrijft de Raad van State in zijn jaarverslag. 'Een overheid die meer belooft dan nakomt of waarmaakt, ondermijnt zelf het toch al kwetsbare vertrouwen.'

Slagkracht onder druk

De slagkracht bij de uitvoering van overheidstaken staat onder druk, ziet de Raad van State. Dit komt onder meer door complexe regelgeving, uitvoeringsproblemen, moeizame wisselwerking tussen verschillende verschillende overheden en de toegenomen behoefte aan maatwerk en compensatie. Er moeten 'scherpe keuzes' worden gemaakt over onder meer het asielbeleid, de inrichting van de jeugdzorg, de verdeling van de ruimte en de transitie naar een duurzame samenleving en economie. Die keuzes moeten kabinet en Tweede en Eerste Kamer op 'hoofdlijnen' maken, benadrukt de Raad van State. Wetten moeten niet 'dichtgeregeld' worden en via een 'stapeling van beleidswensen en amendementen onleesbaar, onwerkbaar en onuitvoerbaar worden.'
 

Starre wetten

Niet elke uitzondering kan in algemene regels worden gevangen, maar tegelijkertijd moet worden gewaakt voor te starre wetten. Dit soort wetten, die in de praktijk tot onrechtvaardige uitkomsten leiden, ‘zijn geen goede wetten’, vindt de Raad. Dergelijke wetten hebben onvoldoende rekening gehouden met de effecten in de uitvoering of er is ‘willens en wetens’ afgezien van wettelijke mogelijkheden voor uitvoeringsorganen ‘om rekening te houden met individuele (schrijnende) omstandigheden.’ De slagvaardigheid moet omhoog en daarvoor is onder meer een ‘indringend gesprek en meer afstemming’ nodig tussen overheden en tussen politieke ambtsdragers. Keuzes maken, prioriteren en scherpe focus houden, is de hoofdboodschap van de Raad van State.