Gemeenten vrezen 'desastreus' uitstel spreidingswet

Nu het kabinet is gevallen, loopt de wet om asielzoekers over het land te spreiden waarschijnlijk vertraging op. Gemeenten maken zich daar grote zorgen over.

Beter dan niets

‘Uitstel van de wet is desastreus voor het oplossen van het asielvraagstuk’, zegt burgemeester Hans Broekhuizen van de Overijsselse gemeente Twenterand. Volgens de CDA'er hebben gemeenten, asielstaatssecretaris Eric van der Burg en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in de afgelopen twee jaar geprobeerd de problemen in de opvang op te lossen. ‘Een deel van het verhaal was dat de regering met een werkbare wet zou komen. Die was er min of meer. De spreidingswet was niet perfect, maar iets is beter dan niets. Het gaf houvast, je weet waar je aan toe bent en wat je moet doen. Dat houvast wordt nu weggeslagen. Met verkiezingen, de formatie en een nieuw bewindspersoon zijn we zo 1,5 jaar verder.’

Veroorzaakt door landelijke politiek

Broekhuizen verwacht dat de meeste gemeenten hun opvangplannen wel doorzetten. ‘Gemeenten gaan het probleem oplossen, terwijl het kabinet en de Tweede Kamer niet thuisgeven. Dat is wrang, want het probleem is veroorzaakt door de landelijke politiek.’ Tegelijk zullen er ook gemeenten zijn die voorlopig niets doen, vreest Broekhuizen. ‘Gemeenten die sowieso niet genegen waren om veel te doen en wachtten op de wet, staan nu niet te trappelen om vrijwillig iets te gaan doen. Ik ben teleurgesteld in hoe het kabinet en de Kamer opereren. De oplossing komt niet uit Den Haag, maar van de gemeenten. Dat ik die conclusie moet trekken, is zeer spijtig.’

Niet behandelen is geen oplossing

Ook Almere is kritisch. Wethouder Froukje de Jonge (asiel) noemt uitstel van de wet jammer. ‘De huidige realiteit is dat problemen en oplossingen onevenwichtig verdeeld worden over Nederland. Almere vangt relatief veel vluchtelingen op. Doel van de spreidingswet is het eerlijker verdelen/spreiden van asielzoekers over het hele land. Nergens een oplossing voor bieden - dus de wet niet behandelen - is in dit geval geen oplossing.’

Stok achter de deur

Eindhoven noemt het mogelijke uitstel van de spreidingswet ‘zeer onwenselijk. De asielopgave blijft de aankomende jaren groot. Hoewel de spreidingswet niet perfect is, helpt deze bij sommige gemeenten als stok achter de deur.’

Rhenen zegt dat uitstel van de spreidingswet niet goed zou zijn, ‘aangezien er dan wederom op basis van vrijwilligheid asielzoekers moeten worden gehuisvest. Gebleken is dat dit tot veel discussies leidt en dat er onvoldoende plekken zijn.’ Volgens Hilversum ‘zou uitstel erg jammer zijn aangezien gemeenten duidelijkheid nodig hebben’. Veenendaal noemt de wet noodzakelijk, en uitstel zou daarom ‘zeer onwenselijk’ zijn, en voor De Fryske Marren zou uitstel ‘een kwalijke zaak’ zijn.

Geen wet, geen opvang

Als de nieuwe wet om asielzoekers over het land te spreiden vertraging oploopt, wil Beverwijk voorlopig geen asielzoekers opvangen. ‘In Beverwijk kan pas een asielzoekerscentrum komen als de spreidingswet door de Eerste Kamer én door de Tweede Kamer is goedgekeurd. Als de spreidingswet wordt uitgesteld, betekent dit ook uitstel voor de opvang van asielzoekers in de gemeente Beverwijk’, laat de gemeente weten.

De Noord-Hollandse gemeente had met buurgemeenten afgesproken om de opvang van asielzoekers samen te verdelen. De regio Kennemerland zou in totaal iets meer dan 2100 opvangplekken zoeken, waarvan 160 in Beverwijk. De gemeenteraad van Beverwijk heeft ermee ingestemd, met de voorwaarde dat het plan pas wordt uitgevoerd als de spreidingswet zou ingaan. ‘Als gemeente willen wij graag duidelijkheid over hoe het Rijk wil omgaan met de asielkwestie en welke taak daarin ligt voor gemeenten, zodat wij daarnaar kunnen handelen’, stelt Beverwijk.

Zeecruiseschip in Velzen

Ook in Velsen stemde de gemeenteraad eerder in met onderzoek naar opvang voor de langere termijn, vanaf 2025, met het oog op de naderende spreidingswet. Nu het onzeker is of die wet er snel komt, wil het college in september met de raad bespreken hoe nu verder. Velsen rekende op zo'n 260 duurzame opvangplekken en keek onder meer naar locaties in Sandpoort-Zuid.

Het college benadrukt in een brief aan de raad het belangrijk te vinden een bijdrage te blijven leveren aan het oplossen van de opvangcrisis. 'In Velsen doen we dat door onze invulling voor de middellange termijn: een klein zeecruiseschip voor 250-300 vluchtelingen aan de VOB-kade in Velsen-Noord.' In augustus meert deze aan, nadat het grote zeecruiseschip dat er eerder lag op 1 juli is vertrokken. De 264 vluchtelingen die nog op het schip verbleven, hebben tijdelijk elders onderdak.

Wet zorgt voor meer draagvlak

Dat enkele gemeenten na de val van het kabinet pas op de plaats maken met hun plannen voor asielopvang laat volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) 'de noodzaak van een goede spreidingswet' zien. 'Regie vanuit het Rijk is nodig', zegt Rutger Groot Wassink, voorzitter van de commissie Asiel en Migratie bij de VNG. 'Een spreidingswet regelt naast spreiding van asielzoekers ook dat opvanglocaties kleinschaliger kunnen worden, meer passend bij de omvang van de betreffende gemeente.' Bovendien zorgt een wet volgens de VNG voor meer draagvlak. 'Gemeenten hebben veel op hun bordje, dus een spreidingswet kan een hulp zijn voor die gemeenten die nu veel asielzoekers opvangen. Andersom kan de druk op gemeenten voor sommigen ook juist reden zijn nu niet direct voor een (grote) groep asiel te organiseren. Bij spreiding deel je die impact ook weer: het leidt tot solidariteit onder gemeenten.'

De VNG zegt te hopen dat de Kamer inziet dat snelle behandeling op termijn kan helpen om de doorstroom vanuit Ter Apel te verbeteren. 'Het wetsvoorstel is wel een politiek compromis van het demissionaire kabinet en heeft zoveel kritiek gekregen dat aanpassing noodzakelijk is', aldus Groot Wassink, die ook wethouder is in Amsterdam.