Minstens 30 gemeenten minder in 2019

In acht van de twaalf provincies hebben gemeenten fusieplannen. Als alle plannen en voornemens hun beslag krijgen, telt Nederland op 1 januari 2019 nog 360 gemeenten, 30 minder dan nu. En er hangen nog veel meer herindelingen in de lucht.

Als ook de ‘door hogerhand’ (lees: provincie) gewenste herindelingen doorgaan, verdwijnen de komende jaren bovenop die dertig nog eens zo’n vijftien gemeenten. Tellen we ook de gemeenten mee waar ‘gedoe’ is maar die zo goed als zeker niet aan herindeling ontkomen én die gemeenten die de bestuurlijke toekomst momenteel onder de loep nemen en waarbij herindeling een serieuze optie is, dan komen we uit op een totale vermindering van 54 gemeenten. Het zou dus zomaar kunnen dat Nederland in 2019 of 2020 per saldo 336 gemeenten telt, zo blijkt uit een inventarisatie door Binnenlands Bestuur.

Vooral in het noorden van het land – Friesland en Groningen – gaan de komende jaren veel gemeenten fuseren. In Drenthe, Flevoland en Zeeland zijn helemaal geen fusieplannen. In het Overijsselse Haaksbergen liggen na onderzoek vier opties aan de raad voor, waaronder een bestuurlijke fusie, maar alles ligt open, benadrukt een woordvoerder. Het aantal gemeenten zakt volgend jaar naar 388 – met de fusie van de Brabantse gemeenten Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel tot Meierijstad – maar daarna gaat het harder.

Per 2018 verdwijnen zeker veertien gemeenten en per 2019 in ieder geval twee, maar dat aantal loopt naar verwachting op tot vijftien. In deze gemeenten is al wel de intentie tot herindeling per 2019 uitgesproken, maar nog geen officieel raadsbesluit genomen.

Rumoerige tijden
In de ene provincie gaan de discussies over herindeling moeizamer dan in de andere. In Groningen gaat het grootscheepse herindelingsproces niet zonder slag of stoot. Nadat begin 2013 de Visitatiecommissie Bestuurlijke Toekomst Groningen in haar rapport Grenzeloos gunnen adviseerde om de 23 gemeenten uiterlijk per 2018 samen te voegen tot zes nieuwe gemeenten, braken rumoerige tijden aan. Na veel ruzie, gedoe, ‘makelaars’ en aanvullende adviezen hebben inmiddels elf van de 23 gemeenten besloten per 2018 dan wel 2019 samen te gaan.

Hoogezand-Sappemeer, Slochteren en Menterwolde gaan in 2018 op in de gemeente Midden-Groningen. Bellingwedde en Vlagtwedde fuseren per 2018 tot Westerwolde. Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn gaan in 2019 samen verder als de gemeente Westerkwartier. Groningen en Ten Boer gaan ook fuseren. Daar haakt mogelijk Haren bij aan. Gedeputeerde Staten (GS) zijn een provinciale Arhi-procedure gestart voor deze drie gemeenten. Dat hebben GS ook gedaan voor de gemeenten Appingedam, Bedum, Delfzijl, De Marne, Eemsmond, Loppersum en Winsum, maar daar is momenteel het zogeheten open overleg gaande.

Daarbij liggen, zo benadrukt de provincies, ‘alle opties open’. Wel is duidelijk dát er wat moet gebeuren. Voor Pekela, Stadskanaal en Veendam komt een herindelingsscan. Eind dit jaar moeten de raden, mede op basis van de uitkomsten daarvan, een besluit nemen of ze al dan niet gaan fuseren. Oldambt wil zelfstandig blijven.

Toekomstvisie
Ook in Noord-Brabant en Zuid-Holland gaat de weg naar versterking van bestuurskracht niet overal over rozen. Alle Brabantse gemeenten moesten van het provinciebestuur een toekomstvisie overleggen. Hoewel de door GS gestelde deadline daarvan al lang is verstreken, hebben nog niet in alle gemeenten hun huiswerk ingeleverd. In veel gemeenten moet echt wat gebeuren om voor het keurmerk ‘toekomstbestendig’ (in de zin van bestuurskracht) in aanmerking te komen, maar diverse gemeenten komen er maar niet uit wat en met wie ze iets willen.

Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel hebben al wel een besluit genomen, net zoals Woudrichem, Aalburg en Werkendam (fusie per 2019). Het geduld van de provincie bij Mill en Sint Hubert, Sint Anthonis, Grave, Boxmeer, Cuijk (het Land van Cuijk) is bijna op. Als de gemeenten niet voor 1 juli zelf een besluit nemen over de bestuurlijke toekomst, gaat de provincie dat doen.

Knoop doorhakken

In Zuid-Holland hebben GS het initiatief voor de Hoeksche Waard al naar zich toegetrokken. Voor de zomer hakken zij de knoop door voor Binnenmaas, Oud- Beijerland, Korendijk, Strijen en Cromstrijen, waarbij het gaat tussen herindelen of vergaand samenwerken. Uit onderzoek is gebleken dat bestuurlijke fusie de beste oplossing voor de vijf gemeenten is. Het Noord-Hollandse Haarlemmerliede en Spaarnwoude gaat per 2019 fuseren. Eind deze maand wordt duidelijk met welke gemeente.

In Binnenlands Bestuur nr 12 van deze week ook aandacht voor de bijzondere zoektocht van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude naar een geschikte fusiepartner.