Velsense aanpak coronademonstraties werkt

Recent noemde minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid de gemeente Velsen als voorbeeld voor de aanpak van onrust en rellen rond anti-coronademonstraties in verschillende gemeenten. Maar wat behelst nou precies de ‘Velsense aanpak’? Burgemeester Frank Dales vertelt over de aanpak en de samenwerking in de lokale driehoek. ‘Het is belangrijk dat je fysiek aanwezig bent.’

‘We zijn onderscheidend in de voorbereiding en in de aanpak op het moment suprême’, doet Dales een eerste aanzet om de Velsense aanpak uit te leggen. ‘In de voorbereiding zitten we strak op de bal. Als gemeente hebben we een optimale informatiepositie in nauwe samenspraak met politie. Beiden kijken we intensief op social media en pluizen de berichten uit. Daarnaast doen we ook een oproep aan de inwoners om signalen van demonstraties meteen te melden bij de politie en de gemeente. De inwoners zijn immers onze ogen en oren en hebben een betere informatiepositie dan wij zelf.’

U doet ook een beroep op de lokale gemeenschap.
‘Ja, we vragen het onderwijs en lokale sportverenigingen om hun achterban te adviseren niet mee te doen met het geweld rond demonstraties. Ik ben ervan overtuigd dat we soms in een situatie komen dat influencers meer overtuigingskracht hebben dan de burgemeester. Als een sportvereniging zegt: jij bent niet meer welkom als je geweld gebruikt, dan heeft de gemeenschap een preventieve kracht.’

Niet elke demonstratie verloopt hetzelfde. Hoe bereidt u zich daarop voor?
‘We werken verschillende scenario’s uit en hebben verschillende draaiboeken klaarliggen. Het is dan out-of-the-box denken: hoe kun je de-escaleren en welke maatregelen kunnen we daarvoor treffen? We maken veel gebruik van de lokale driehoek. Dat werkt in dit geval efficiënter dan de regionale driehoek. We nemen onze voorzorgsmaatregelen. Het plein voor het gemeentehuis hebben we omheind, zodat er een maximaal aantal mensen op het plein kunnen staan en we dat in de gaten kunnen houden. Bij het maximum sluiten we het plein af. Theoretisch kan dan anderhalve meter afstand gehouden worden. Bij andere gemeenten zie je wel dat de opkomst vaak groter is dan men had verwacht. We doen ook via social media oproepen via verschillende sprekers, vaak bekende mensen binnen het Velsense, om niet te rellen.’

Wat is de grootste uitdaging bij deze demonstraties?
‘In een persoonlijk gesprek met minister Grapperhaus en commissaris van de koning Arthur van Dijk zei ik dat er een recht is op demonstratie, maar dat je ook weet dat er een groep achter zit die zich op voorhand niet houdt aan de coronaregels, dus moet je die demonstratie snel kunnen beëindigen. Je valt tussen wal en schip als burgemeester. Ik moet uitleggen aan mensen dat demonstraties zijn toegestaan in coronatijd. Bij het snel beëindigen, zeg ik dat ik het overtreden van de coronaregels meteen in de kiem heb gesmoord, ik perk niet het demonstratierecht in. Je moet helder maken van tevoren: ik honoreer het verzoek, maar wel binnen de regels. Je moet heel consequent en duidelijk communiceren en van tevoren de regels goed duidelijk maken: meteen op social media publiceren. Als er een vermoeden is van mensen die achter de demonstratie zitten, worden die bezocht door de politie en krijgen zij op papier de regels van de demonstratie overhandigd: ik weet dan zeker dat ze de regels kennen. Daarbij haal je hen uit de anonimiteit.’

U wilt altijd zo dicht mogelijk bij de locatie zijn waar de demonstratie plaatsvindt?
‘Ja, het ‘commandocentrum’ is altijd in het gemeentehuis. ik sta dan naast de politiechef, heb de officier van justitie aan de telefoon en heb zicht op het plein. Even geleden zag ik de demonstranten  het plein opkomen met draagbare muziek bij zich. Dat is niet toegestaan tijdens demonstraties. Moeten we nu ingrijpen?, vroeg de politie. Nee, zei ik, het is nog geen 20.00 uur. We wachten tot die tijd. Toen ging de muziek uit en ging iemand spreken. Je zag dat mensen zich niet aan de anderhalve meter afstand hielden. Moeten we nu ingrijpen? Nee, laat hem eerst zijn verhaal doen, hij moet zijn mening kunnen uiten. Als hij is uitgepraat, dan waarschuwen we twee keer. Dat is toen ook gebeurd. Er werden fakkels aangestoken, wat ook niet mag. Toen gaf ik opdracht aan de teamchef om deze demonstratie te beëindigen. De teamchef kan meteen de commandant die opdracht geven. Je kunt dan meteen doorpakken. Dat vond de politie heel fijn, want ze hoorden meteen wat ze moesten doen. Er hoefde niet allerlei terugkoppeling plaats te vinden. Daardoor was deze demonstratie na 12 minuten voorbij. Fysieke aanwezigheid is heel belangrijk: je ziet de situatie en kunt adequaat ingrijpen. Ik maak ook een groot compliment aan de politie. Hun grote aanwezigheid helpt ook. Ze rijden al van te voren rond en zijn voorbereid. Dat heeft een preventieve werking. Zo kun je de regie pakken en houden. Wij bepalen de voorwaarden. Je bent geen speelbal, je hoeft niet te reageren.’

Maar bij het ingrijpen zelf ontstaat wel een onzekere situatie.
‘Dat is altijd een spannend moment. Maar wij zijn aan de bal. Er is de druk uit de samenleving: kijk uit wat je doet. Er zijn busjes op straat en we hebben zicht op de locatie.’

Wat was eigenlijk de aanleiding van deze Velsense aanpak?
‘Ik ben hier al vijf jaar burgemeester en heb tot december 2020 nooit de ME hoeven inzetten. De periode vanaf december 2020 was onrustig in onze gemeente met rellen in Velsen-Noord, meerdere (anoniem aangekondigde) demonstraties in IJmuiden die we voortijdig moesten beëindigen, een bijzondere jaarwisseling en reldreigingen op social media tijdens de avondklokperiode. We hebben de ME nu wel achter de hand. Men ziet nu wel dat de gemeente hier goed op voorbereid is. We doen het zo mogelijk wel in samenspraak met de demonstranten, daar is het mede afhankelijk van. Ook de druk uit de samenleving helpt. Met een professionele uitstraling sta je al met 1-0 voor. We werden nog verrast door de rellen in Velsen-Noord: vuurwerk, kerstbomen opblazen, jongeren op straat. Er waren ook nog eens wegwerkzaamheden. De situatie leende zich ervoor, maar had zich hier nog nooit eerder voorgedaan. Veel mensen waren dan ook geschrokken. Dit nooit meer. Voor ons was dit aanleiding om deze aanpak te ontwikkelen. Ons adagium is ‘zacht waar het kan, hard waar het moet’.’

De aanpak klinkt adequaat, maar werkt deze niet alleen in kleine en middelgrote gemeenten? In Amsterdam is bijna een traditie ontstaan waarbij elke zondag een illegale demonstratie wordt gehouden die vervolgens uit elkaar wordt geslagen. Kunnen zij leren van uw aanpak of is dat te ingewikkeld, omdat het een grote stad is?
‘Mijn collega’s in de steden hebben ander instrumentarium tot hun beschikking. Met een bevolking van 70.000 inwoners is dit voor ons al een hele klus, maar het rendeert wel. Gemeenten kunnen er wel mee worstelen: hoe krijg je dit voor elkaar? Voor kleinere en middelgrote gemeenten volstaat onze aanpak. Je staat niet machteloos. Je hebt toch een aardig instrumentarium tot je beschikking dat je op tijd kunt toepassen. Het gaat ook om vertrouwen naar elkaar toe: politie, OM en gemeente. Er is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid en een probleem. Niemand drukt dan zijn snor.’

Het optimaal benutten van de lokale gezagsdriehoek is een dergelijk instrument. Afstemming en maatwerk daarbinnen zijn dus essentieel?
‘We schromen niet om de driehoek, waar we het nodig vinden, ad hoc bijeen te roepen. Dat is voor veel kleine en middelgrote gemeenten niet gebruikelijk, omdat zij vanuit het oogpunt van efficiëntie regionaal georganiseerd zijn, maar wij opereren vanuit onze focus op veiligheid en zien juist hierin meerwaarde om onveiligheid voor te zijn en te minimaliseren. Voordeel van corona is dat je elkaar veel beter kunt bereiken. Het is uniek dat we digitaal of telefonisch de driehoek doen. En bij demonstraties dus fysiek met het Openbaar Ministerie aan de telefoon. Houd het dus lokaal!’

De burgemeester moet het herkenbare gezicht naar buiten toe zijn. Dat is niet uniek, lijkt me. Maar maakt hij zich daarmee ook niet extra kwetsbaar?
‘Laatst zat ik in een Facebook-sessie en toen bleek dat ik nu word gezien als de burgemeester waarvan niks mag. De verbiedende burgemeester, niet de burgemeester die leuke dingen doet. Dat vreet aan me. Dat is niet het beeld dat ik wil of de reden voor mij om burgemeester te zijn. Ik wil juist verbinden. Ik heb daar veel last van en probeer dat ook bespreekbaar te maken. Dit is de realiteit. Je moet die verbinding blijven zoeken. Hier in Velsen is er veel begrip voor mijn rol. Ik informeer het college en de raad ook goed over waarom ik maatregelen heb genomen en hoe. Compenserende factoren om te verzachten naar ondernemers met terrassen bied ik ook. De raad is dan niet verrast en ook op straat kan ik het verhaal vertellen. En niet alleen de burgemeester, ook raadsleden en collegeleden kunnen dat dan doen. We hebben raadssessies gehad, waarin we raadsleden in de dilemma’s meenemen en uitleggen waarom we tot bepaalde keuzes zijn gekomen. We vragen hen dan: waar liggen voor jullie de prioriteiten? De gemeenteraad is immers het hoogste orgaan. Ik hoor dat liever op tijd dan achteraf.’

Kan de Velsense aanpak nog beter?
‘Er zijn altijd leermomenten. De grote uitdaging is: je wilt niet te slap optreden, er is ruimte om de grenzen op te zoeken, maar je wilt ook niet de waterkanonnen door de straten en kinderen omver spuiten. Dat is overdaad. Elke keer is het fingerspitzengefühl. Wat is de situatie? Wat zijn passende maatregelen? Een kwestie van het goed aanvoelen van de sfeer en de juiste mate van repressie kunnen gebruiken. Keurig, netjes en proportioneel. Je hebt dan ook meer steun bij een volgende demonstratie.’

Blijft het fingerspitzengefühl of kun je het leren?
‘In Velsen-Noord waren veel vernielingen, maar werd slechts een verdachte aangehouden. Dat gaf een ontevreden gevoel en was frustrerend. Als je niet goed weet door te pakken, dan lijkt het dat je overal mee weg kunt komen. We zorgen er bij toekomstige demonstraties voor dat, bij vermoedens dat de openbare orde ernstig in het geding komt, we fotografen van een particulier bureau hebben rondlopen. We instrueren hen om alleen foto’s te maken als ze op heterdaad zien dat mensen de wet overtreden met geweld. Je hebt ze dan op beeld met een steen in de hand of gooiend of stenen uit de straat halend of een verkeersbord omvertrekkend. Zo kun je gericht mensen aanpakken en vervolgen. Je geeft het signaal: je komt er hier niet mee weg, ook niet met een hoodie of masker. Dat is inderdaad een leerproces.’