Rob: Akkoorden zijn onmisbaar instrument

Besturen met akkoorden is in deze tijd van politieke versnippering en complexe vraagstukken een onmisbaar instrument, dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (Rob) in haar adviesrapport Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst. ‘Effectief beleid maken zonder akkoorden te sluiten met maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers is onmogelijk.’

Analyse van akkoorden
De Raad heeft het rapport eerder deze maand aangeboden aan premier Rutte. Voor het advies heeft de Raad het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd en tien aanbevelingen geformuleerd om dit proces te optimaliseren. ‘Als over enige tijd de samenleving weer zijn normale loop en routine kan oppakken, kunnen brede maatschappelijke akkoorden behulpzaam zijn om de ingrijpende gevolgen van de huidige maatregelen het hoofd te bieden en de samenleving weer op gang te brengen’, aldus voorzitter Han Polman.

Akkoorden als sturingsinstrument noodzakelijk
Uit de analyse van de Raad blijkt de grote waarde van brede maatschappelijke akkoorden. Niet alleen komen belangrijke maatschappelijke vraagstukken zo op de politieke en publieke agenda, zij zorgen ook voor een breed gedeelde probleemdefinitie. Daarnaast zetten maatschappelijke akkoorden aan tot co-creatie, innovatie en vergroting van uitvoeringsmogelijkheden en spelen ze een belangrijke rol in onze democratie; want ze betrekken veel belanghebbenden voor er beleid wordt gemaakt. Brede maatschappelijke akkoorden als sturingsarrangement zijn niet alleen welkom, maar ook noodzakelijk, aldus de Raad.

Akkoorden zijn geen panacee of schaamlap
Toch roept de totstandkoming van een akkoord wel vragen op over de democratische legitimiteit, de effectiviteit en toegevoegde waarde van het akkoord als sturingsarrangement en daarvoor doet de Raad een aantal aanbevelingen aan het rijk. De eerste is ‘begint eer ge begint’. Onderbouw goed waarom je een maatschappelijk akkoord sluit. ‘Akkoorden zijn geen panacee voor alle kwalen en mogen ook geen schaamlap zijn voor een gebrek aan eigen visie of angst om die te uiten.’ Daarbij is het belangrijk dat de rijksoverheid zich bewust is van de meerdere rollen die zij vaak heeft, zoals initiatiefnemer, medeonderhandelaar, -financier, -uitvoerder en -wetgever. ‘Kies een duidelijke rol.’

Politisering is een kans
Verder is het belangrijk een goede representatie te borgen aan de onderhandelingstafels, niet alleen de ‘usual suspects’, maar ook informele partijen en groepen met innovatieve ideeën. Neem ook het parlement mee in akkoordprocessen in plaats ze achteraf ‘bij het kruisje’ te laten tekenen. Dat leidt tot politisering, maar dat moet de regering eerder zien als kans dan als gevaar, want politisering kan bijdragen aan breder gedragen akkoorden en effectievere maatregelen, zoals bij het Klimaatakkoord. Daarnaast moeten koepel- en brancheorganisaties voldoende ruimte en tijd krijgen om hun leden te raadplegen, maar het laatste woord is aan de regering en het parlement, waarbij de laatste zich als ‘lam of leeuw’ kan opstellen.

Evenwichtskunst
Maak ook gebruik van relevante kennis en ervaringen met akkoorden en akkoordprocessen. De SER is een belangrijke facilitator van veel akkoordprocessen. Maak werk van evenwichtskunst is de laatste, maar niet de minste aanbeveling. Een rijksoverheid die bestuurt met akkoorden moet een evenwichtskunstenaar zijn: een balans vinden tussen onderhandelen en verbinden, openheid en beslotenheid, tussen ‘in beton gegoten’ afspraken en flexibiliteit, én tussen globale afspraken op hoofdlijnen en de regionale/lokale uitwerking daarvan.

Handreiking
Het advies van de Raad is een handreiking aan de rijksoverheid bij het werken aan maatschappelijke akkoorden, want zij kan niet met gezag en resultaat besturen zonder een betekenisvolle inbreng van de samenleving en medeoverheden, aldus de Raad. De complexiteit van veel maatschappelijke problemen wordt immers steeds groter en politieke versnippering zet nog verder door. ‘Ingewikkelde maatschappelijke opgaven zoals klimaat, gezondheid en economie worden daarom steeds vaker door een coalitie van verschillende overheden en maatschappelijke partijen opgepakt, zodat gezamenlijk naar een oplossing kan worden gezocht.’

Paradox
Vanuit het perspectief van de waarden van goed openbaar bestuur tekent zich een paradox af, aldus de Raad in een van haar conclusies: hoe moeilijker het is om goed te besturen, hoe belangrijker het is goed te besturen. ‘Juist wanneer in het geding zijnde waarden en belangen zwaar en fundamenteel zijn, neemt het belang van algemeen aanvaarde waarden van goed openbaar bestuur toe.’