Niet meer zo open als voorheen
Baliemedewerkers van gemeenten hebben geregeld last van agressie of intimidatie. In Waalre en Nijkerk werden zelfs aanslagen gepleegd.
Baliemedewerkers van gemeenten hebben geregeld last van agressie of intimidatie. In Waalre en Nijkerk werden zelfs aanslagen op gemeentehuizen gepleegd. Welke maatregelen nemen gemeenten om hun medewerkers beter te beschermen, zonder daarbij de vrije toegankelijkheid voor burgers uit het oog te verliezen?
Het monumentale gemeentehuis in Waalre werd in de zomer van 2012 geramd door twee auto’s die vervolgens in brand werden gestoken. Het pand raakte grotendeels verwoest. Er is nooit iemand voor veroordeeld. De gemeente bouwde het pand weer op en bood geschrokken medewerkers nazorg. Vorig jaar reed een 50-jarige man uit Nijkerk zijn gemeentehuis binnen met een pick-uptruck. Naar eigen zeggen was het een zelfmoordpoging. Dit leek hem de enige manier om aandacht te krijgen voor zijn psychische nood. De man werd veroordeeld tot twaalf maanden cel, waarvan acht voorwaardelijk. De pui van het gemeentehuis raakte zwaar beschadigd en de man moest een schadevergoeding betalen van in totaal 64.000 euro.
Voor het gemeentehuis in Waalre zijn grote stenen neergelegd om herhaling te voorkomen. Ook Nijkerk nam maatregelen (zie kaders op volgende pagina). Wat doen andere, nog niet getroffen gemeenten om zich te wapenen tegen boze of wanhopige burgers? De VNG laat weten hier gemeenten geen advies over te geven en verwijst naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en zelfs de NCTV. Vanuit het ministerie laat Anne Jet Plat, coördinator Weerbaar Bestuur, weten dat er kosteloos woningscans bij decentrale bestuurders worden gedaan door het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). Zij kunnen dan aanspraak op preventieve beveiligingsmaatregelen maken.
Er komen bij het CCV ook steeds meer vragen over de veiligheid van gemeentehuizen, al is er geen zicht op concrete aantallen. ‘Soms is er een scan van het gemeentehuis aan voorafgegaan, een andere keer wordt de beveiliging meegenomen tijdens een verbouwing.’
Een gemeentehuis moet er niet gaan uitzien als een beveiligde rechtbank
Anne Jet Plat
In december 2019 begon de pilot brede beveiligingsaanpak gemeenten, waar negen gemeenten en openbaar lichaam Saba aan deelnamen. Plat vertelt dat bij een integrale beveiligingsaanpak alle thema’s in samenhang worden bekeken, dus ook de fysieke beveiliging van gemeentehuizen. ‘Dat kan met poortjes en passen, maar als je toch iedereen erdoor laat, ben je misschien niet zo effectief.’ Ook mogelijke risico’s rond de raadszaal worden meegenomen. ‘Je moet beide waarden – veiligheid en transparantie – naast elkaar bekijken. Een gemeentehuis moet er niet gaan uitzien als een beveiligde rechtbank.’ Lessen uit de pilot integrale beveiligingsaanpak worden volgende maand gelanceerd met een platform waarop lessen zijn gebundeld van de samenwerkende gemeenten.
Lontjes
‘Toevallig gaan we het met een aantal gemeentesecretarissen en collega’s van BZK hebben over veilige publieke dienstverlening en weerbaarheid van bestuur’, vertelt Pim van Vliet. Zij is gemeentesecretaris in Leiden en voorzitter van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) die een coördinerende rol spelen als het gaat om de veiligheid in het gemeentehuis. ‘Zeker in deze coronatijd merken we dat lontjes korter worden en de stellingnames sterker.’ Hoe gemeente hun gemeentehuizen daarop instellen verschilt per gemeenteschaal. ‘In de grotere gemeenten zit de publieke dienstverlening vaak los van bestuur en raad in aparte stadskantoren. Bij kleinere gemeenten zit vaak iedereen bijeen in het gemeentehuis. Hier in Leiden hebben we een vrij toegankelijke inloop, maar zijn er wel beveiligingsmaatregelen. Zo zit er in sommige kamers een rode knop onder de tafel voor moeilijke gesprekken.’
Gemeentelijke gastheren en gastvrouwen maken de binnenkomers wegwijs. Daarnaast lopen er beveiligers rond die in de de-escalerende modus zijn getraind. ‘Alle gemeentehuizen hebben een publiek deel en een kantoordeel, waar een pasje voor nodig is. Daar moeten we ook streng in zijn in het kader van informatiebeveiliging.’
Een paar jaar geleden was er in Leiden oproer rond Zwarte Piet. Een groep mensen kondigde aan naar de raadsvergadering te komen. Van Vliet: ‘Toen hebben we wel een draaiboek gemaakt: wie heeft welke rol? Je wilt dan wel het goede doen en zorgen dat er geen grimmige sfeer ontstaat.’ Grotere gemeenten hebben dat vaker bij de hand, dus die zullen een dergelijk draaiboek nog wat vaker moeten toepassen, vermoedt Van Vliet. ‘Kijk hoe je zo lang mogelijk open kunt zijn. Het tegengeluid moet in een democratie altijd kunnen klinken, maar je moet ergens een grens trekken. Als je niet meer kunt instaan voor de veiligheid, ga je beperkende maatregelen nemen.’ Het Leidse stadskantoor zit in een nieuw pand dat de gemeente zelf heeft verbouwd. ‘Je probeert een goede balans te vinden tussen beveiliging en transparantie. Met barricaderen versterk je het grimmige beeld. Een open omgeving werkt op zichzelf ook al de-escalerend.’
Nieuwe ervaringen
Er kunnen volgens Van Vliet altijd individuele burgers zijn die zich niet gehoord voelen of radeloos zijn en bij hun gemeente verhaal komen halen. ‘Je kunt dat goed, gericht op het individu, de-escalerend opvangen.’ Dat is anders bij groepen die boos zijn. ‘Dat vraagt verschillende benaderingen.’ Van Vliet heeft niet het idee dat de agressie toeneemt in het Leidse gemeentehuis. ‘Bij ons merk ik het meer anoniem, via de mail, de sociale media of telefoon. Het is niet zo dat mensen vaak fysiek verhaal komen halen.’ Ze hoort vanuit andere gemeenten dat (groepen) mensen soms bij het stadhuis komen. ‘Dat zijn nieuwe ervaringen. Net als toen met de boeren voor het Groningse provinciehuis. Dat was heftig.’
Alleen boa’s en mensen in de beveiliging krijgen nu een agressietraining. ‘Maar we kijken ook breder hoe we kunnen leren over gedrag. We zijn in gesprek met het Kennisinstituut Psychologie en Economisch Gedrag. Er zijn werkprocessen waar we vaker te maken hebben met boze inwoners. Misschien kunnen we ons arsenaal aan communicatiemiddelen uitbreiden en zelf leren hoe we het beste communiceren met verschillende burgers.’
Weerbaarheid vergroten is één ding, maar je kunt ook anders luisteren of communiceren. ‘Iemand is niet zomaar boos. Los van mensen met complottheorieën zijn er ook oprechte zorgen en ergernissen. We moeten dus niet alleen inzetten op weerbaarheid, maar ook beter leren hoe we zelf moeten reageren. Er zitten twee kanten aan de zaak.’
Bij de aanpak van bestuurlijke weerbaarheid is aandacht voor de motieven van de boze burger van belang. Daarom werkt Binnenlandse Zaken nauw samen met Justitie en Veiligheid, ook als het gaat om maatschappelijke onrust, vertelt Plat. ‘Je moet de agressor de juiste reactie geven. Als er sprake is van frustratieagressie, kun je daarvan leren. Bij een ondermijningssignaal, zoals een indringend verzoek om een bepaalde vergunningscontrole niet door te laten gaan, is het goed om te weten waar dat vandaan komt.’
Ook het regelmatig voeren van zogenaamde ‘stopgesprekken’ is een manier om met ‘boze burgers’ om te gaan. ‘Je mag demonstreren of boos zijn, maar er zijn grenzen. Dat signaal moet je als overheid duidelijk afgeven. Beide kanten, zowel burger als gemeente, kunnen daarvan leren.’
Waalre gaat het gesprek aan
Waalre nam bij de bouw van het nieuwe gemeentehuis wel beveiligingsmaatregelen, maar die zijn geen belemmering voor de bereikbaarheid en toegankelijkheid van het gebouw, aldus de gemeente. Het gemeentehuis is gevestigd in een openbaar gebouw waarin ook de bibliotheek, een grandcafé en ruimtes voor verenigingen gevestigd zijn. ‘Het gebouw is toegankelijk voor iedereen en voldoet aan de eisen van bereikbaarheid en toegankelijkheid’. Na de aanslag van 2012 is nazorg aan de medewerkers aangeboden. ‘Onder begeleiding zijn gesprekken met hen gevoerd om de gevoelens die er op dat moment leefden te bespreken.’ De gemeente heeft en kent geen cijfers waaruit blijkt dat agressie tegen ambtenaren in het gemeentehuis de laatste jaren is toegenomen.
‘Agressief gedrag heeft altijd impact op onze medewerkers. We tolereren agressie absoluut niet en beschermen medewerkers waar nodig. Daarom volgen zij agressietrainingen. Bij agressief gedrag richting onze medewerkers voeren we, eventueel samen met politie, stopgesprekken of doen aangifte.’ Met de meeste inwoners heeft de gemeente een goed contact. ‘Boze en soms agressieve inwoners zijn, gelukkig, nog steeds uitzonderingen. Door in contact te blijven en het gesprek aan te gaan kunnen we boosheid vaak ombuigen en agressie voorkomen.’
Nijkerk krijgt ‘beveiligingsschillen’
In het stadhuis van Nijkerk zijn in de directe dienstverlening de laatste jaren verschillende aanpassingen gedaan, zoals het aanbrengen van alarmeringsknoppen. Delen van het gemeentehuis zijn alleen toegankelijk voor medewerkers; werkafspraken en procedures worden periodiek tegen het licht gehouden en aangepast als dat nodig is. Vanuit het ‘interventieprotocol’ kan worden opgeschaald, zodat de politie er zo snel mogelijk kan zijn. Tijdens het incident van maart 2020 trad dat interventieprotocol in werking. Met direct ingrijpen van het interventieteam is de omgeving ontruimd en is er geen toenadering gezocht om verdere escalatie te voorkomen. Medewerkers die aanwezig waren zijn later die dag bijeengekomen met de burgemeester en gemeentesecretaris. Ook is er slachtofferhulp aangeboden en was er een bijeenkomst in de kantine voor al het personeel.
Voor de nazorg op langere termijn is een extern bureau ingeschakeld waar medewerkers geruime tijd een beroep op konden doen. Na het incident zijn er fysieke maatregelen getroffen ter bescherming van het stadhuis, zoals het plaatsen van extra betonblokken bij de publieksingang. Ook is extra personeel aanwezig in de publieke ruimte tijdens openingstijden om bij incidenten in te grijpen en het algemeen gevoel van veiligheid in de publieke ruimte te vergroten. Tegelijk treden zij niet erg op de voorgrond als het niet nodig is. Bij het ontwerp van het toekomstige gemeentehuis (2023) zijn maatregelen in het ontwerp verwerkt, zoals verschillende ‘beveiligingsschillen’ met ieder een eigen beveiligingsniveau, variërend van cameratoezicht en toegangscontrole tot alarmeringssystemen.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.