Collegevorming vergt al gauw vier maanden

Het formeren van nieuwe coalities en het benoemen van nieuwe wethouders breekt nieuwe records. Ruim dertig gemeenten hadden meer dan zestien weken nodig voor een nieuw college. Vijf gemeenten gaan onzeker met zomervakantie.

Meer fracties

Zes weken was ooit de maximale termijn voor het formeren van een nieuwe coalitie en het benoemen van nieuwe wethouders. De formatie na de raadsverkiezingen van 16 maart van dit jaar laat zien dat het heel normaal is om ruim vier maanden nodig te hebben. In ruim dertig gemeenten waren er meer dan zestien weken (110 dagen) nodig om een nieuw coalitieakkoord vast te stellen en nieuwe wethouders te benoemen. Vier jaar geleden hadden slechts vier gemeenten meer dan honderd dagen nodig. De belangrijkste reden voor deze vertraagde collegevorming: er zijn door de verkiezingsuitslag van 16 maart meer fracties nodig om tot meerderheden te komen en dat kost meer tijd aan overleg.

Meer dan vier maanden

In Almere, Landsmeer en Waalre slaagde de gemeenteraad er eind vorige week in om na een moeizaam onderhandelingsproces nog net voordat de collegevorming vier maanden onderweg weg was de nieuwe wethouders te benoemen. In acht gemeenten duurt het langer dan vier maanden. Drie gemeenten zijn klaar en moeten alleen nog het proces formeel afsluiten met het vaststellen van het coalitieakkoord en het benoemen van de nieuwe wethouders: Voerendaal (woensdag 20 juli), Someren en Geertruidenberg (donderdag 21 juli).  In vijf gemeenten gaat de collegevorming de zomer in en volgt een afronding vermoedelijk pas ergens vroeg of laat na de zomervakantie: Bergen (NH), Den Haag, Den Helder, Putten en Vlieland.

Sollicitatieprocedure

Het Noord-Hollandse Bergen heeft al enkele jaren te maken met een bestuurscultuur waar samenwerken een lastig te realiseren begrip is. Toch gloort er hoop voor een snelle afronding, want de raad is afgelopen week gestart met het zoeken van nieuwe wethouders. Iedereen die denkt wethouder te kunnen zijn in Bergen kan in deze sollicitatieprocedure een kans wagen, waarna de raad gaat selecteren wie benoemd kunnen worden.

Raadsleden moeten de koppen bij elkaar te steken, in de spiegel te kijken en over de eigen schaduw heen te stappen

Bezuinigingen

Dat Den Haag nog niet klaar is, mag eigenlijk geen verwondering wekken. In 2010 en 2014 had de stad van burgemeester Jan van Zanen van alle grote gemeenten al de meeste tijd nodig om tot een nieuw college te komen (zie kadertabel). Dit keer moest eerst de hobbel worden genomen om wel of niet met Hart voor Den Haag van oud-wethouder Richard de Mos te gaan samenwerken. De Mos is voor een aantal partijen persona non grata omdat hij wordt verdacht van corruptie terwijl het Openbaar Ministerie na enkele jaren speurwerk nog steeds geen afdoend overtuigend bewijs heeft gevonden. Toen duidelijk was dat formeren met Hart voor Den Haag geen begaanbare route was, lag de weg open voor de demissionaire coalitie van VVD, D66, GroenLinks, PvdA en CDA om door te gaan. Echter, de vrees voor forse bezuinigingen verlamt het maken van goede afspraken. Het gevolg: de politieke leiders moeten in de zomervakantie door onderhandelen.

Verdeeldheid

In Den Helder vielen Seniorenpartij en de grote verkiezingswinnaar Behoorlijk Bestuur uiteen in meerdere fracties. De oude coalitie wilde in het sterk verdeelde Den Helder met een ruimere meerderheid de nieuwe periode ingaan en daarom mochten GroenLinks en D66 aanschuiven. Een breekpunt was dat over het stadhuis op Willemsoord geen discussie meer mogelijk mocht is. Onder leiding van Beter voor Den Helder werd er zelfs een akkoord met acht partijen aangekondigd, maar onduidelijk is wanneer de afronding plaatsvindt. Overigens was het bijna een 9-partijencoalitie geworden, maar de ChristenUnie haakte af omdat er geen ruimte zou zijn voor een zelfstandige wethouderskandidaat voor de partij van Gert Jan Segers.

Chemie

In Putten leek vlak voor de zomer alles in kannen en kruiken maar ging het mis toen de SGP vaststelde – nadat er een coalitieakkoord was gemaakt door de twee verkiezingswinnaars WijPutten en VVD met de SGP – dat er geen ‘chemie’ zou zijn tussen het nieuwe trio. De SGP werkt deze zomer samen met GemeenteBelangen, ChristenUnie en CDA aan een nieuwe coalitie, die ergens na de zomervakantie het licht moet zien.

Procesbegeleider

Uitzichtlozer lijkt de situatie op Vlieland. Daar ontstond tijdens het formatieproces discussie over raadsleden met als gevolg dat de voorman van Algemeen Belang Vlieland opstapte na commotie over een ‘dubbelleven’. De verhoudingen raakten zo verziekt door het langdurige formatieproces dat burgemeester Michiel Schrier, die zonder demissionaire wethouders kwam te zitten, een oproep deed aan de raadsleden om ‘de koppen bij elkaar te steken, in de spiegel te kijken en over de eigen schaduw heen te stappen’. Sinds 1 juli moet Rieks Osinga van de Thorbecke Academie als procesbegeleider de raad op weg helpen naar een raadsbreed akkoord, hopelijk resulterend ergens in de tweede helft van de zomer in het benoemen van nieuwe wethouders.

Record

Of een van deze vijf gemeenten het record van Enkhuizen uit 2018 gaat breken is onduidelijk. Enkhuizen sloot toen midden in de zomer een inhoudelijk akkoord en benoemde de nieuwe wethouders toen eind september na een formatie die toen 188 dagen duurde. Bergen (NH), Den Helder, Den Haag, Putten en Vlieland hebben dus nog even.