Advertentie

Analyse - Populisme of niet?

De PVV is de grootste partij geworden bij de Tweede Kamerverkiezingen. Maar dat betekent niet per se dat Geert Wilders aan het roer komt.

23 november 2023
wilders-ANP-484523632.jpg
Geert Wilders vindt dat de PVV na de 'megaoverwinning' bij de Tweede Kamerverkiezingen niet meer te negeren is.Sem van der Wal/ANP

Een volslagen verrassing kan de winst van Geert Wilders niet zijn. Het lijkt op de nooit ingeloste verkiezingswinst van Pim Fortuyn die destijds ook al op 38 zetels werd ingeschat. We kennen de antidemocratische afloop van toen. Vraag is of het populisme nu opnieuw een plaats krijgt in een kabinet of dat Wilders door de VVD en Omtzigt langzaam maar zeker op een zijspoor wordt gezet.

Inspirerend manager Omgevingsdienst IJsselland (Zwolle)

Omgevingsdienst IJsselland
Inspirerend manager Omgevingsdienst IJsselland (Zwolle)

Lid Raad van Toezicht, portefeuille Public Policy – Stichting AAP (via PublicSpirit)

Stichting AAP
Lid Raad van Toezicht, portefeuille Public Policy – Stichting AAP (via PublicSpirit)

Te laag ingeschat

Op 6 mei 2002 opende de Volkskrant met het nieuws dat Tom van Dijk, directeur van bureau Intomart, de LPF van Pim Fortuyn inschatte op 38 zetels. Daarmee zou de populistische partij in één klap de grootste partij worden en Fortuyn ‘dus’ premier. Peilingbureaus schatten de LPF een stuk lager in: 24 tot 28 zetels. Volgens Van Dijk moesten de zetels in de peiling met een factor 1,7 worden vermenigvuldigd, omdat Fortuyn stelselmatig te laag werd ingeschat. De gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam (waar hij de grootste werd) zouden eerder maatgevend zijn. En zo kwam hij dus uit op 38 zetels. Ik reed die dag met de trein vanuit Amsterdam naar Groningen, waar ik studeerde, en kwam nog langs het Mediapark, waar Fortuyn een paar uur later zou worden vermoord.

Geen verrassing

Op 21 november 2023 werd de PVV gepeild op 25 tot 29 zetels. Na de verkiezingsnacht kwam het ANP op basis van 94 procent van de getelde stemmen uit op 37 zetels voor de PVV. Qua signatuur een van de vele opvolgers van de LPF. Geen vermenigvuldiging van 1,7 (men is wat opener geworden over de populistische stem), maar toch wel van 1,4. De ‘overwinning’ van Wilders kan dus geen verrassing zijn. De groep kiezers is hetzelfde. Daar lag het potentieel al vele jaren: cultureel rechtser, economisch wat linkser. Zelfs de SP had daar met Emile Roemer in 2010 bijna de verkiezingen mee gewonnen. Uiteindelijk leidden die verkiezingen tot de eerste machtspositie van Wilders als ‘gedoger’. Nu greep de PVV de zetels uit dat gat, daarbij geholpen door een onhandige Yesilgöz en door zelf de scherpste randjes van zichzelf af te slijpen. Slim, strategisch, varend op ervaring. Zo kon hij de grootste worden. Heel knap.

Als de populistische stem wel wordt gezien, maar niet aan de macht komt, is er geen man overboord

Nieuwe niet-stemmers

12 procent van de stemmen zouden van voorheen niet-stemmers zijn gekomen. Dat zou een deel van ‘afgehaakt Nederland’ kunnen zijn. Niet dat meer mensen zijn gaan stemmen, want de opkomst (77,7 procent) is een procentpunt lager dan in 2021. Ruim een vijfde van de stemgerechtigden stemt dus niet. Kortom, Wilders kan niet-stemmers naar de stembus hebben gekregen, maar er zijn weer nieuwe niet-stemmers bijgekomen. En er zijn nog 113 zetels. En die wil je zeker niet negeren, want dat is de meerderheid. Als de populistische stem wel wordt gezien, maar niet aan de macht komt, is er dus geen man overboord. De meeste mensen hebben namelijk niet populistisch gestemd. Met een beetje goeie wil, kom je op 48 zetels puur populisme (PVV, BBB, FVD, JA21). Omtzigt (en de VVD) reken ik er niet toe. Best veel stemmen (een derde), maar niet de meeste.

Meest democratische optie

De onthoofde LPF haalde in 2002 uiteindelijk 26 zetels en ging meeregeren. Na 87 dagen viel dat eerste kabinet-Balkenende na een hoop ruzie en gekrakeel. Daarna verdween de LPF in de marge en kwamen er nieuwe populistische partijen op. Met de leider aan boord, een toegevende Yesilgöz en een ‘over zijn schaduw heen springende’ Omtzigt (en laten we de BBB, ook in de Eerste Kamer, niet vergeten) kan het nu natuurlijk anders gaan. Maar de meest democratische optie is dat de niet-populistische partijen gaan regeren. Ik wens de VVD en Nieuw Sociaal Contract veel wijsheid toe.

Reacties: 8

U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.

R. D.
Laten we hopen op veel wijsheid en dat de PVV op een zijspoor wordt gezet.
T. Simpelmans
Geen idee waarom de meest democratische optie is dat de niet-populistische partijen gaan regeren. Dat wordt in ieder geval niet duidelijk uit het stuk. Wel dat de schrijver een andere politieke voorkeur heeft.

En wat de "analyse" betreft: kan het misschien ook zijn dat, in plaats van een onhandige Yesilgöz en een gewiekste Wilders, de kiezer gewoon uit overtuiging tegen de op hol geslagen immigratie, het wokegeleuter en het klimaatgedram heeft gestemd?
Nico Bos
Wat is populisme.... vraag het aan professor Cas Mudde, interview in 2017 toen de PVV stemmers het nog lieten afweten. zie:
https://nos.nl/op3/artikel/2165399-populisme-hoe-zit-dat-nou-precies
Hans Bakker
Tsja, populisme…..ik vond Jetten en Timmermans zeer populistisch en erg opruiend en polariserend naar aanleiding van de verkiezingsuitslag. Eigenlijk schandalig en ondemocratisch. Dus die vind ik minstens even “populistisch”. Ik stem niet op de PVV, maar de uitslag moet je respecteren. Alleen daarmee steun je de democratie. De opstelling van met name Jetten en Timmermans als verliezers is gevaarlijk voor de democratie.
P. Smit
Dat de VVD van Brussel en Washington niet mee mag doen aan een coalitie met de PVV omdat anders het nieuwe baantje van Rutte bij de NAVO niet doorgaat is ook gevaarlijk voor onze democratie.
R. D.
En waar leest u deze onzin? Of zit uw dikke duim nog in uw mond en zuigt u daar een spannend verhaaltje uit.
Hielco Wiersma
1. Met de aanstelling van de verkenner en direct daarna zijn terugtrekking uit die functie staat de kwaliteit van de politiek opnieuw ter discussie. Verwacht mag worden dat nieuwe verkenners in ieder geval vooraf worden 'doorgelicht'.
2. Met de gedoogverklaring van de VVD is nagenoeg ook al 'het gras voor de voeten' van de NSC weggemaaid. Een minderheidskabinet met alleen PVV en BBB is namelijk naar verwachting geen lang leven beschoren.
3. Nieuwe verkiezingen lijken alweer in aantocht als de VVD en het NSC niet volledig in een nieuw Kabinet kunnen gaan deelnemen.
Nico Bos
Nieuwe verkiezingen betekent dat de kiezers blijkbaar niet serieus zijn genomen en de grote verliezers van nu dan nóg meer stemmen gaan verliezen. Dan kan je geheid rekenen op chaos omdat de PVV nauwelijks bestuurlijke 2e kamer kandidaten in huis heeft en geen flauw idee hebben wat ze daar in Den Haag moeten doen. En dan nog de vraag of de ambtenaren niet in opstand komen die hun draai niet meer kunnen vinden zodra het roer omgaat.
Advertentie