Huisbezoeken aan demonstranten gaan door

Wie onaangekondigd een politieagent aan de deur krijgt die vraagt naar het mogelijk deelnemen aan een demonstratie, hoeft zich niet geremd te voelen om deel te nemen aan een demonstratie. ‘Overheidsoptreden rondom demonstraties is niet gericht op het ontmoedigen van deelname aan demonstraties.’

Onlosmakelijk onderdeel

Dat schrijven David van Weel, minister van Justitie en Veiligheid, en Judith Uitermark, minister van BZK, in antwoord op vragen van Tweede Kamerlid Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA). Zij maakte zich zorgen over het zogenoemde ‘chilling effect’ op potentiële demonstranten na berichten over onverwachte huisbezoeken van agenten die als ‘intimiderend’ werden ervaren. Volgens de ministers zijn ook onaangekondigde huisbezoeken een ‘onlosmakelijk onderdeel van verbindend politiewerk’. Een overzicht geven van het aantal bezoeken in de afgelopen drie jaar, uitgesplitst per regio, zoals Lahlah had gevraagd kan het kabinet echter niet geven, omdat het ‘op verschillende wijze wordt geregistreerd’.

Geen ontmoediging

Van Weel kan zich voorstellen dat een huisbezoek door de politie ‘indruk’ kan maken, maar zegt dat een dergelijk bezoek bedoeld is om informatie over aard en omvang van een demonstratie te verzamelen. ‘Juist om de demonstratie goed te kunnen begeleiden.’ Op ontmoediging van deelname aan een demonstratie is het optreden van de overheid niet gericht ‘en zoveel mogelijk wordt voorkomen dat daarvan in de praktijk sprake is’. ‘Alleen iemands aanwezigheid bij demonstraties is geen reden voor een huisbezoek.’

Schriftelijke machtiging

Huisbezoeken kunnen leiden tot een (beperkte) inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, schrijft Van Weel. ‘Deze inbreuk is gerechtvaardigd als daarvoor een wettelijke grondslag bestaat, met het huisbezoek een legitiem doel wordt nagestreefd en het huisbezoek een noodzakelijk en proportioneel middel is om dat doel te bereiken.’ Als een agent daadwerkelijk een woning wil binnentreden, dient deze zich te legitimeren en vertellen waarom deze de woning wil binnengaan. ‘Voor het binnentreden in een woning zonder toestemming van de bewoner is een schriftelijke machtiging vereist.’

Dialoog en de-escalatie

Huisbezoeken rondom demonstraties door de politie moeten ‘noodzakelijk’ zijn om het daarmee nagestreefde doel, zoals het voorkomen van wanordelijkheden, te bereiken en in ieder concreet geval moet men afwegen of ‘minder ingrijpende middelen beschikbaar zijn om het beoogde doel te bereiken’. Die afwegingen maakt de politie ‘in afstemming met het bevoegd gezag op basis van kennis van de lokale omstandigheden’. ‘Dialoog en de-escalatie is hierbij in het algemeen het uitgangspunt.’ Van Weel is dan ook niet van plan om maatregelen te treffen om deze huisbezoeken aan (mogelijke) demonstranten te beperken of beter te reguleren, zoals Lahlah vraagt. ‘Contact zoeken met burgers vormt de basis van politiewerk (…) Het is in dat kader staande praktijk dat de politie bij burgers langs gaat om het gesprek aan te gaan.’

Anti-genocide demonstrant

De politie mag (online) informatie vergaren voor haar taakuitvoering ‘zolang hiermee niet een volledig beeld ontstaat van delen van iemands persoonlijke leven’, antwoordt Van Weel op vragen van Tweede Kamerlid Ismail el Abassi (DENK) naar aanleiding van het huisbezoek aan een ‘anti-genocide demonstrant’, waarbij de politie haar geplande verhuizing opwierp. Op dit individuele geval gaat de minister niet in, maar hij wijst er in algemene zin op dat informatievergaring door de politie is bedoeld om ‘keuzes te maken over de inzet van politiecapaciteit, het gezag te informeren en eventueel mitigerende maatregelen te kunnen treffen’. ‘Deze informatievergaring is noodzakelijk om invulling te geven aan de daadwerkelijke uitvoering van de taak de openbare orde te handhaven.’

Stelselmatige informatievergaring

Van Weel noemt ook een aanstaand wetsvoorstel waarin bij een aanwijzing voor een ernstige verstoring van de openbare orde de politie ‘stelselmatig informatie mag vergaren ten behoeve van de taakuitvoering’. ‘Dit betekent dat met informatievergaring wel een beeld mag ontstaan van delen van iemands leven.’ De politie heeft zelf intern al een vernieuwd handelingskader ontwikkeld voor de online gegevensvergaring en bereidt de invoering hiervan voor. ‘Zo wordt voor de werkvloer meer duidelijkheid gecreëerd over de bestaande bevoegdheden in de online wereld en de grenzen hiervan.’

Bewustzijn van politiemedewerkers

Naar aanleiding van een rapport van Amnesty International over politieoptreden bij demonstraties uit 2023 heeft de politie gekeken naar de huidige processen rondom demonstraties en of zij de huidige instructies beter bekend moeten maken onder politiemedewerkers. Volgens Van Weel zijn ‘interne kwaliteitstrajecten’ opgericht op systeemvaardigheid en op het bewustzijn van politiemedewerkers voor het omgaan met persoonsgegevens en demonstraties. Ook wordt een effectbeoordeling van de gegevensbescherming uitgevoerd.

Toezicht op politiedatabanken

Weer andere Kamervragen van Lahlah en Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) gaan onder andere over het onderzoek ‘Toezicht Gezocht: Amnesty roept op tot controle op politiedatabanken’ van maart 2025 over de uitvoering van identiteitscontroles rondom demonstraties en gegevensverwerking. Daaruit blijkt dat er onvoldoende toezicht is op politiedatabanken, waarin grootschalige verwerking van gevoelige persoonsgegevens plaatsvindt van demonstranten. Gevraagd naar een reactie verwijst minister Van Weel weer naar de beleidsreactie op het rapport ‘Ongecontroleerde macht: ID-controles en gegevensverzameling van vreedzame demonstranten in Nederland’ (2023) van Amnesty International. Toezicht op gegevensverwerking door de politie ligt bij de Autoriteit Persoonsgegevens en die is onafhankelijk, schrijft Van Weel, dus laat hij zich niet uit over aanbevelingen aan hen.

Persoonsgegevens bewaard

Op de vraag wat mogelijke gevolgen voor demonstranten wiens persoonsgegevens zijn opgenomen in politiedatabanken zijn, antwoordt Van Weel dat verwerking van politiegegevens ‘diverse gevolgen’ kan hebben voor ‘betrokkenen’. Ze mogen worden vergeleken met andere politiegegevens, verrijkt met andere gegevens en verstrekt aan andere organisaties. De op basis van de ID-controles bij demonstranten verzamelde politiegegevens worden vijf jaar verwerkt en daarna verwijderd, aldus de minister. Maar: ‘verwijderde politiegegevens worden nog gedurende vijf jaar bewaard met het oog op de afhandeling van klachten en verantwoording van verrichtingen en is alleen toegankelijk voor poortwachters’.

Verlenging bewaartermijn

Daarbij heeft de korpschef in 2019 besloten politiegegevens niet te vernietigen na overschrijding van de bewaartermijn van artikel 14 Wpg, daarin gesteund door de toenmalige minister van Justitie en Veiligheid. Van Weel verzekert dat enkel de poortwachters toegang hebben tot die afgeschermde politiegegevens en alleen met toestemming van het gezag. Wel heeft hij toegezegd de opties voor verlenging van de bewaartermijn politiegegevens te verkennen en ‘tussentijds geen gegevens te vernietigen’.