Ex-wethouders zetten als Kamerlid andere pet op

Opnieuw maakt na de Kamerverkiezingen bijna een tiental wethouders de overstap van lokaal bestuurder naar het Kamerlidmaatschap. Of daarmee de belangen van gemeenten beter worden behartigd? Dat is twijfelachtig.

Marjolein Moorman

Judith Bühler is een van de – voorlopig – acht wethouders die de overstap maakt van het ambt van lokaal bestuurder naar volksvertegenwoordiger in het parlement. Begin oktober nam de CDA-politica afscheid als wethouder van Sittard-Geleen. De klus daar was geklaard, de nieuwe begroting tot stand gebracht en de strategische doorontwikkeling van uitvoeringsorganisatie Vidar succes afgerond. De meest prominente overstapper is de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman. Zij wil haar idealen voor het bieden van gelijke kansen in bijvoorbeeld het onderwijs namens GroenLinks/PvdA inzetten voor daadwerkelijke verandering in het hele land.

Rolverwisseling

Een aantal van tien wethouders die direct door de uitslag van de Kamerverkiezingen of aansluitend als gevolg van het opvullen van Kamerzetels na de formatie overstapt naar de Tweede Kamer is een ontwikkeling die zich bij de Kamerverkiezingen van 2012 voor het eerst voordeed. Sindsdien is er bij elke Kamerverkiezing lange tijd telkens een zelfde aantal wethouders dat de bestuurlijk lokale rol verwisselde voor het lidmaatschap van de Tweede Kamer en het behartigen van partijpolitieke belangen in Den Haag. Soms is het eerst geduld uitoefenen in de wachtkamer. Zo moesten Martijn Buijsse (VVD), Rosemarijn Dral (VVD) en Natascha Wingelaar (NSC) driekwart jaar wachten – tot de afloop van de kabinetsformatie – voordat zij in de kamerbankjes plaats mochten nemen.

Kraamkamer

Sinds 2020 gaat het hard met wethouders die Kamerlid worden. De twee gehouden Kamerverkiezingen in 2021 en 2023 boden een 22-tal wethouders de kans om over te stappen. Het moet heel gek lopen als door de uitslag van de Kamerverkiezingen van 29 oktober en de daaropvolgende formatie dit aantal in het huidige decennium niet oploopt naar meer dan dertig wethouders die volksvertegenwoordiger in het parlement worden.

Tegelijkertijd is het aantal Kamerleden dat actief was of is geweest als lokaal of provinciaal volksvertegenwoordiger of bestuurder fors gegroeid. Na de Kamerverkiezingen van 2002 had 56,6 procent van de Kamerleden geen ervaring als raadslid, Statenlid of lokaal of provinciaal bestuurder. In de huidige Tweede Kamer is dit gebrek aan ervaring teruggevallen naar 33,3 procent, zo blijkt uit onderzoek van De Collegetafel. De belangrijkste verklaring daarvoor: met uitzondering van VOLT en FVD heeft de helft of meer van de Kamerleden van elke fractie ervaring als raadslid of Statenlid. ‘Dat zoveel Kamerleden raadslid of wethouder waren, toont aan dat de lokale democratie de kraamkamer is voor de carrière van politici’, aldus Henk van der Kolk, bijzonder hoogleraar Electorale Politiek aan de Universiteit van Amsterdam.

Andere wereld

Worden de belangen van de lokale democratie met meer ex-wethouders (en raadsleden) in de Kamer beter behartigd? Dat is nog maar de vraag. Wethouders worden geen Kamerlid om lokale belangen te vertegenwoordigen. ‘Het is petje op, petje af. Het is een andere wereld. Je wordt en bent volksvertegenwoordiger voor het hele land’, zegt Arne Weverling. Voor de VVD maakte hij in 2007 als wethouder van Westland de overstap naar de Tweede Kamer. Inmiddels is hij werkzaam als gedeputeerde in Zuid-Holland. De bestuurlijke ervaring van wethouders is volgens hem wel een voordeel. ‘Ex-wethouders hebben veel ervaring met bestuurlijke trajecten en dat kan hen helpen bij het vak van volksvertegenwoordiger.’

Lokaal belastinggebied

Wie terugblikt, ziet dat meer wethouders in de Tweede Kamer er niet toe heeft geleid dat er meer ruimte is gekomen voor een groter lokaal belastinggebied, een thema waarvoor gemeenten en ook veel wethouders zich zeker in de afgelopen twintig jaar sterk maakten. Evenmin mag de conclusie worden getrokken dat een vijftal ex-wethouders die als staatssecretaris en minister actief op het sociaal domein gemeenten zo goed hebben bediend.

Stemgedrag

Als er een organisatie is die verschil zou moeten kunnen zien is het de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Na de verkiezingen van 2023 werden de overstappende wethouders Aant-Jan Soepboer (NSC) en Jimme Nordkamp (GroenLinks/PvdA) door VNG-voorzitter Sharon Dijksma op het ledencongres van de koepelorganisatie naar voren gehaald als belangenbehartigers die de belangen van gemeenten snappen. De lobbyorganisatie voor gemeenten onthoudt zich van een oordeel. ‘Wij hebben het stemgedrag niet bijgehouden’, aldus een woordvoerder. ‘Wij zien dat bijna alle Kamerleden een actieve band hebben met gemeenten of politiek actief waren in gemeenten.’ Wat dat
betekent? ‘Het leidt er niet toe dat er automatisch een focus is op de gemeentelijke wereld.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 20 van deze week.