Overbodig reliek

Als er een ding is duidelijk geworden bij de Provinciale Statenverkiezingen en de daaraan voorafgaande campagnes, dan is het wel dat de verkiezingen niet over de Provinciale Staten gingen. Ze gingen over de samenstelling van de Eerste Kamer.

Niet dat er geen belangrijke zaken zijn waarover de kiezer zich bij deze verkiezingen konden uitspreken. Integendeel. Stikstofbeleid, milieuvergunningen, de locatie van bedrijventerreinen, woonwijken, windmolens en zonne-energieparken, bevordering van de lokale economie en werkgelegenheid, aanleg en onderhoud van bruggen, tunnels en provinciale wegen, natuurbeheer, het zorgen voor voldoende aanbod aan openbaar vervoer, zorg en onderwijs, om er maar een paar te noemen. Ik heb zelfs de indruk dat dit de thema’s zijn die de kiezer in groten getale – de opkomst was de hoogte in ruim dertig jaar – naar de stembus heeft getrokken.

Maar de discussies in de tv-debatten gingen niet of nauwelijks over deze thema’s. Btw, vliegtaks, migratie, kabinetsverantwoordelijkheid, hypotheekrenteaftrek. Je kon het zo gek niet verzinnen of de landelijke politici, die in deze verkiezingen niet verkiesbaar zijn, gaven hun mening over onderwerpen waar deze verkiezingen niet over gingen.

Voor een groot deel is dat te wijten aan de positie die de Eerste Kamer zich steeds meer heeft toegeëigend. De voornaamste rol van de Eerste Kamer is het controleren van wetgeving op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. En niet op politieke wenselijkheid, zoals de senatoren steeds vaker lijken te denken.

Het doet de vraag rijzen waarvoor we de Eerste Kamer eigenlijk hebben. Ooit, in 1815, werd de Eerste Kamer ingesteld op aandringen van de zuidelijke provincies (die nu goeddeels in België liggen) die vonden dat de adel een plek moest behouden in de Staten-Generaal. De Noordelijke provincies, met weinig adel, wilde dat niet en kregen voor elkaar dat men louter tot de ‘aanzienlijksten’ van het land moesten behoren. De leden werden benoemd door de Koning. Bij het opstellen van de grondwet van 1848 werd bepaald dat de leden voortaan door de Provinciale Staten gekozen moesten worden. Om gekozen te worden moest je wel tot de duizend mensen behoren die het meest belasting betaalden. Eigenlijk wilde Thorbecke helemaal van de Eerste Kamer af, die hij een orgaan ‘zonder grond en zonder doel’ noemde.

De Eerste Kamer heeft zich meer en meer ontwikkeld tot een tegenmacht van een stel parttime amateurpolitici die als afgevaardigden van bedrijven, belangengroeperingen en politieke partijen Tweede Kamertje aan het spelen zijn

Ook de inkomenseis kwam later te vervallen, al moest men wel een ‘hoog en gewichtig’ ambt hebben bekleed. In de anderhalve eeuw die volgde sneuvelde ieder initiatief om de Eerste Kamer af te schaffen. De Eerste Kamer was een belangenclub van de elite. En dat is het eigenlijk nog steeds. Misschien niet de elite in de zin van rijkdom, maar wel voor degenen met het beste netwerk in invloedrijke sferen. Want de gemiddelde Nederlander kan nog geen twee senatoren opnoemen.

De Eerste Kamer heeft zich meer en meer ontwikkeld tot een tegenmacht van een stel parttime amateurpolitici die als afgevaardigden van bedrijven, belangengroeperingen en politieke partijen Tweede Kamertje aan het spelen zijn. De getrapt gekozen senatoren hebben zich het recht toegeëigend om door de door de Nederlandse bevolking gekozen Tweede Kamer te overrulen en hun wetten af te wijzen of terug te verwijzen, niet omdat ze niet rechtmatig, uitvoerbaar of handhaafbaar zijn, maar puur uit politiek opportunisme en als verlengstuk van de politieke partijen in de Tweede Kamer.

Geen grond, geen doel. Hoog tijd om de Eerste Kamer af te schaffen. De verkiezing van de Provinciale Staten zal er bij gebaat zijn. Niet langer gaat alle aandacht dan naar de samenstelling van de Eerste Kamer, maar naar de zaken die er op provinciaal niveau werkelijk toe doen. En zowel de Provinciale Staten als de Tweede Kamer kunnen dan hun volksvertegenwoordigende werk doen, ongehinderd door een overbodig reliek uit het verleden.