De keuze voor Aboutaleb in Rotterdam maakt de kring van gelovigen die menen dat Den Haag uitmaakt wie ergens burgemeester wordt, ongetwijfeld weer een stukje kleiner. Langzaam maar zeker begint het binnen en buiten het openbaar bestuur door te dringen dat feitelijk de gemeenteraad de burgemeester kiest. In dat opzicht was de keuze door de gemeenteraad van Rotterdam niet verrassend, maar vormde slechts een bevestiging van een nieuwe praktijk die in 2001 begon.
Burgemeester van de raad
Voor wie het nog niet wist, of weigerde het te geloven: de gemeenteraad maakt uit wie er burgemeester wordt. En niemand anders. Dus ook…
Zeven (!) jaar geleden werd het aanbevelingsrecht voor de toen nog monistische gemeenteraad ingevoerd. Sindsdien is overal de uiteindelijke eerste keuze van de gemeenteraad door de kroon, die formeel het stempel van goedkeuring verleent, altijd gevolgd. De invoering van het dualisme heeft dit proces alleen maar versterkt, omdat het dualisme de gemeenteraden in de loop der jaren zelfbewuster heeft gemaakt.
De burgemeesterskeuze in Rotterdam bewijst wel dat oude beelden en werkelijkheden niet zo snel verdwijnen. De post in Rotterdam zou voor het CDA zijn omdat de grootste regeringspartij anders in geen van de vier grote steden een burgemeester zou hebben. Zo ging het vroeger toen de grote partijen in de achterkamertjes van het Binnenhof de dienst uitmaakten, maar het is democratische winst dat de lokale politiek dat zelf beslist. Tegelijkertijd is er het gevaar dat alles nu bedisseld wordt in de lokale achterkamertjes. In de beslotenheid van de sollicitatiecommissie (meestal de fractievoorzitters) worden de beste twee kandidaten geselecteerd, waaruit de raad achter gesloten deuren moet kiezen. Daar valt dus nog winst te halen, te beginnen door bijvoorbeeld een presentatie van beide kandidaten in de gemeenteraad.
Lokale politieke omstandigheden, zoals winst of verlies bij raadsverkiezingen, zijn de belangrijke, maar niet alles bepalende factoren. In de raad kunnen kleine partijen, zoals het CDA in Rotterdam, de burgemeesterspost binnenhalen, mits zij met een uitstekende kandidaat komen en/of de grote partijen in de raad er niet uitkomen.
Zo lukte het de kleine oppositiepartij GroenLinks deze maand met Wim de Gelder om de burgemeesterspost in Alphen aan den Rijn binnen te halen. En was Gerd Leers, CDA-burgemeester in Maastricht, kennelijk niet een veel betere kandidaat dan Aboutaleb of nummer twee, oud-Leefbaarwethouder Van Sluis. Voor het CDA is het slikken, voor de contacten tussen de CDA-top en burgemeesters lastiger, maar niet onoverkomelijk. De winst is dat helder is dat de lokale politiek bepaalt wie de belangrijkste bestuurder wordt. Zo bezien rekent Rotterdam toch weer af met een stukje oude politiek.
Henk Bouwmans
