Verdraaid, wat was ook alweer de bedoeling?

Wie de wondere wereld van mensen met een beperking kent, begrijpt maar al te goed waarom het boek Verdraaide Organisaties van Wouter Hart en Marius Buiting in die sector stuk wordt gelezen. Het boek beschrijft hoe organisaties in het proces van rationaliseren de oorspronkelijke bedoeling en de mensen om wie het gaat uit het oog verliezen.

In de zorg en ondersteuning voor mensen met een beperking doet dit ‘verdraaide verschijnsel’ zich in alle hevigheid voor. Een kleine rondgang langs de verschillende wetten geeft een ontluisterend beeld.

De Wmo is bedoeld om zorg dichtbij te organiseren in samenspraak met de betrokken mensen. Zorg op maat en integraal. De werkelijkheid is anders. Zodra iemand een wat complexere zorgvraag heeft, kan er vaak geen passende zorg worden geboden omdat het systeem daar niet op is ingericht of omdat het niet past binnen de bezuinigingsdoelstelling.

De Participatiewet is bedoeld om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt betere kansen te bieden. Maar het resultaat is dat niemand meer toegang heeft tot de sociale werkvoorziening terwijl er op de reguliere arbeidsmarkt nauwelijks passende banen zijn bijgekomen. De meeste mensen komen dus helemaal niet aan het werk en ondertussen is hun inkomens- en rechtspositie ook nog eens verslechterd.

De Wet op het passend onderwijs is bedoeld om kinderen met een ondersteuningsvraag een passende plaats te bieden in het onderwijs. Helaas werkt dat nog lang niet goed genoeg en menig school verschuilt zich achter regels om kinderen met een beperking te weren. Daar komt bij: sinds de invoering van de wet zijn er meer leerplichtontheffingen afgegeven dan ooit. Om moedeloos van te worden…

Helaas werkt ook de Jeugdwet op veel fronten verdraaid tegenstrijdig. De bedoeling was om kinderen met een beperking en hun ouders in één wettelijk kader onder te brengen en vanuit één integraal gezinsplan te begeleiden. Maar dat pakt vaak volstrekt anders uit. Gezinnen hebben met een beetje pech te maken met verschillende zorgstelsels en bij een complexe beperking soms wel met veertig (!) loketten en instanties. Hoe gek kan je het krijgen?

Nederland ratificeerde het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking. De bedoeling was dat staatssecretaris Van Rijn (VWS) in Algemene maatregel van bestuur zou uitwerken hoe Nederland toegankelijk gemaakt wordt. Wat bleek toen dit Besluit Toegankelijkheid er was? Het mikte volledig op zelfregulering en dreigde zelfs een obstakel voor betere toegankelijkheid te worden. Na veel protest heeft de Kamer de staatssecretaris terug naar de tekentafel gestuurd. Gelukkig, maar toch: verdraaid raar.

Natuurlijk weten bestuurders, beleidsmakers en professionals in zorg en ondersteuning maar al te goed dat bij het rationaliseren van de dienstverlening de werkelijke bedoeling vaak uit beeld verdwijnt. Op menig verjaardagfeestje doen ze hierover in geuren en kleuren hun beklag. Toch verandert er maar weinig. Want de bedoeling werkelijk een centrale plek geven in de uitvoering van beleid is geen sine cure. Je moet dan eigenlijk voortdurend te rade gaan bij de mensen om wie het gaat. Dus niet nadat beleid is ontwikkeld en tal van bestuurders en professionals zich er al over hebben gebogen. Maar vóórdat beleid is ontwikkeld, en tijdens en bij de evaluatie.

Alleen met een drastische omkering in het denken en handelen, wordt de bedoeling echt het kloppend hart van het beleid. Dus laten we nog één keer draaien met z’n allen. En nu de goed kant op!

Illya Soffer, directeur Ieder(in)