Burgerkracht in beeld gebracht

Gemeenten zien maatschappelijke initiatieven vaak als goedbedoeld vrijwilligersgedoe. Ten onrechte. Kracht in NL brengt de werkelijke waarde ervan in kaart. Wat blijkt: meer dan een miljoen Nederlanders profiteren ervan. 

Netwerkorganisatie Kracht in NL noemt het graag ‘de tiende topsector van Nederland’: de gigantische berg burgerinitiatieven. Vol innovatiekracht, toekomstgericht, oplossingen bedenkend voor maatschappelijke problemen waar de overheid niet uitkomt of geen tijd voor heeft. Veel van die initiatieven spelen zich af buiten het blikveld van gemeenten. Jammer genoeg, want de netwerkwereld waarin de initiatiefnemers operen, bereikt enorm veel mensen, creëert een veelheid aan waarden en levert arbeidsplaatsen en geld op.

In Rotterdam zette Kracht in NL samen met de gemeente eind april even de schijnwerper op een grote groep initiatiefnemers. Tijdens een Kracht in de Stadbijeenkomst in het clubhuis van amateurvoetbalclub XerxesDZB – zelf actief met veel maatschappelijke initiatieven – legden zij hun vragen en behoeften voor aan aanwezige professionals van gemeente, Hogeschool Rotterdam, bedrijfsleven en de geld- en geefsector.

Want, zo redeneert Kracht in NL, die nieuwe economie kan tegelijkertijd niet zonder de verticale wereld van de ‘oude economie’ van overheden, bedrijven en geldschieters. Om een betere verbinding tussen die twee werelden tot stand te brengen, stelden Kracht in NL-oprichters Silvia de Ronde Bresser en Gerda Deekens zich ten doel de waarde van maatschappelijke initiatieven zichtbaar te maken.

Ze ontwikkelden samen met partners de MAEXchange waar initiatiefnemers zelf hun activiteiten kunnen invoeren. De ‘beursindex’ geeft met een waardeweb overzichtelijk weer op welke waarden wordt gescoord, met welk bereik en hoeveel mensen er – vrijwillig of betaald – aan het werk zijn. Rotterdam en Zuid-Holland vroegen Kracht in NL al om hun initiatieven in kaart te brengen. Voor Den Haag, Gelderland en Overijssel wordt daar nu aan gewerkt.

Verrassend
Van de Rotterdamse resultaten die De Ronde Bresser in de sportkantine van XerxesDZB presenteert, staan zelfs de initiatiefnemers te kijken. Ze weten dat zij goed bezig zijn in hun wijk, maar dat de 101 geanalyseerde buurtprojecten al 278 duizend Rotterdammers bereiken – bijna de helft van de stad – is verrassend. Evenals de cijfers over wie die inspanningen leveren: 3.054 vrijwilligers en 192 betaalde medewerkers, samen goed voor bijna 600 fte aan arbeidskrachten, rekent De Ronde Bresser voor.

Bijna alle projecten spelen zich af op wijk- of gemeenteniveau. Het Rotterdamse waardeweb laat zien waar de projecten – naar eigen zeggen – vooral sterk in zijn: participatie, sociale cohesie, wijkontwikkeling en vrijetijdsbesteding. ‘Nagenoeg alle projecten geven aan dat ze op vijf of zes thema’s waarde creëren. Voor de gemeente is dat interessante informatie: een moestuinproject geeft niet alleen groen aan de wijk. Het zorgt ook voor ontmoeting, educatie, integratie en bewegen. Meervoudige waardecreatie dus’, zegt De Ronde Bresser.

En het gaat verder. Naast de maatschappelijke waarden, wordt met de initiatieven ook geld verdiend. Hoewel bijna alle Rotterdamse initiatieven subsidie ontvangen, vormt dat voor de meeste initiatiefnemers hooguit 40 procent van alle inkomsten. De meerderheid van de projecten haalt gemiddeld 17 procent uit eigen inkomsten, bijvoorbeeld met de verkoop van de opbrengst uit de moestuin. Ook wordt er geld verdiend met lidmaatschappen.

Buiten het zicht
Deekens durft te stellen dat elke geïnvesteerde euro 5 euro aan waarde oplevert, waarmee de initiatieven een belangrijke bijdrage leveren aan een vitale samenleving en een nieuwe economie. ‘Veel meer nog dan wij nu in beeld hebben gebracht. Waarschijnlijk telt de stad wel vijfhonderd, of mogelijk zelfs zo’n duizend maatschappelijk initiatieven.’

Het speelt volgens haar in heel Nederland: veel gebeurt nog buiten het zicht van gemeenten en overzichten zoals Kracht in NL die maakt, bestonden nog niet. Gemeenten hebben daardoor niet in de gaten wat de maatschappelijk en economische waarde van hun lokale initiatieven is. De Ronde Bresser: ‘Ze kennen die initiatieven niet, hebben hooguit een lijstje met betrokken inwoners die ooit op een bijeenkomst zijn geweest. Vaak nog gedateerd ook.’

Gemeenten weten daardoor evenmin in welk stadium de initiatieven zich bevinden (opstart- of doorstartfase) en waar zij behoefte aan hebben; vooral geld, media-aandacht en vrijwilligers, in de Rotterdamse situatie.

Dat gebrek aan kennis heeft een weerslag op de begeleiding voor initiatiefnemers vanuit de ambtelijke organisaties. Op de bijeenkomst in de Rotterdamse sportkantine klinkt daarover de nodige kritiek. Vanuit de initiatieven zelf, zoals van een actieve buurtvereniging op Heijplaat, die de gemeente steeds opnieuw moet uitleggen wat ze doet en wat de gemeente daaraan heeft.

Slimme combinaties
Kritiek klinkt ook van ambtenaren zelf. De gemeente maakt in haar nieuwe beleidskaders wel meer mogelijk, maar de uitvoering is weerbarstig, stelt Josine van den Bogaard. Ze zet zich vanuit de gemeente Rotterdam in om slimme combinaties tussen zorg en groen te maken. Zo kan werk in het groen mogelijk als tegenprestatie tellen voor bijstand of uitkering. Er liggen veel kansen voor zowel de gemeente als de cliënten, ziet Van den Bogaard. Ambtenaren hebben daar volgens haar nog weinig zicht op. ‘Het is de kunst de beleidswereld en de Rotterdamse werkelijkheid dichter bij elkaar te brengen.’

Zo loopt ze tegen de begrotingssytematiek aan: gelden voor de sociale werk plaats zijn niet zomaar over te hevelen naar groenbeheer. Ook Egbert-Jan Arnold, relatiebeheerder bij de gemeente, ziet hoe organisatiestructuur, werkprocessen en financieringsmodellen van zijn grote gemeente botsen met hoe maatschappelijke initiatieven werken: kleinschalig, organisch en integraal. ‘Veel collega’s zitten nog op hun eigen postzegel, denken of betalen niet mee aan projecten die niet volledig binnen de lijntjes passen. Terwijl maatschappelijke initiatieven dat juist nodig hebben: samen aan tafel, samen nadenken hoe je verder komt.’

Bereik van 1,1 miljoen, hoe kan dat?
540 projecten bieden welzijnswaarde aan 1,1 miljoen Nederlanders, meldde Kracht in NL onlangs trots aan het ministerie van Binnenlandse Zaken, een van de partners. En dat is pas het begin; Nederland telt mogelijk wel 20 duizend maatschappelijke initiatieven. Hoe wordt die waarde berekend? Gerda Deekens: ‘De getallen zijn van de initiatiefnemers zelf, maar de MAEX is transparant en kan dus door reacties van gebruikers en onderlinge controle worden gezuiverd.

Uitschieters bellen we na en als dat bereik enkel via marketing blijkt, dan halen we ze eruit. Maar een landelijke mantelzorgorganisatie die dagelijks zorg voor duizenden mensen ondersteunt, komt aan hoge getallen.’ Overigens zijn die 1,1 miljoen geen unieke personen; sommige mensen profiteren van meerdere initiatieven.