Intocht Sint niet voor laffe gemeenten

Polarisatie hoort erbij, maar het is wel fijn dat het niet uit de hand loopt. Hoe te voorkomen dat polarisatie escaleert was woensdag eigenlijk het thema van de landelijke bijeenkomst voor gemeenten ‘De intocht van Sinterklaas: voor iedereen een feest?’ in de gemeente Zaanstad.

Lessen trekken
Voorafgaand aan de nationale intocht van Sinterklaas in de gemeente Zaanstad in 2018 kreeg de gemeente vele verzoeken vanuit de media om het proces ernaartoe te volgen. Geen ervan werd ingewilligd, want de gemeente wilde het gevoelige traject in alle rust en samen met de bewoners afleggen. Reden was natuurlijk de gepolariseerde discussie rond Zwarte Piet, waarbij ieder jaar de gemoederen weer hoger leken op te lopen. En met succes, want de intocht in Zaanstad, waarbij zowel voor- als tegenstanders langs de route stonden, verliep zonder incidenten. Welke lessen zijn hieruit te trekken?

Groot tekort aan goed gesprek
Waarom de intocht naar Zaanstad kwam? Hier heersen trots en ongepaste bescheidenheid, vertelt burgemeester Jan Hamming. ‘Maar dit gebied mag gezien worden. Hollandser dan dit wordt het niet. Daarom was de intocht hier gepast.’ Daarbij is in de Zaanregio altijd gestreden voor de vrijheid van meningsuiting, merkt Hamming op. ‘Hier zijn we in staat vrijheid van meningsuiting en demonstratie te combineren met een veilig en mooi kinderfeest.’ De toewijzing maakte veel energie los in de gemeente. ‘Het is leuk en bijzonder en het gaat ergens over, want hoe verhoud je je tot elkaar in dit land? Begrijpen we elkaar? We hebben eerst een dialoog georganiseerd. Er is namelijk een groot tekort aan het goed gesprek. Dat moeten gemeenten mede faciliteren. Hoe ga je met verschillende meningen om? Dat hebben we altijd goed gekund in dit land.’ Aan de route was ruimte voor vrijheid van meningsuiting. ‘Daarom was het een groot succes. Het is een beetje ongemakkelijk en eng, maar het kan wel. Het is belangrijk om deze ervaringen over te dragen.’ Zijn advies aan burgemeester van Apeldoorn, de organisator van de nationale intocht van dit jaar? ‘Geniet ook van scherpe kantjes.’

Trouw blijven aan kernwaarden
De succesfactor tijdens de landelijke intocht in Zaanstad in 2018 was samenwerking, stellen Abdelhak Belkasmi, afdelingsmanager OOV van de gemeente Zaanstad en Sherwin Tjin Asjoe, teamchef van de politie Zaanstad vast, zowel intern als extern. ‘Het is veel mensenwerk.’ Volgens Tjin Asjoe was er een serieuze spanning en ongemak binnen zijn organisatie. ‘Mensen voelen zich verantwoordelijk voor het goed laten verlopen van de intocht. Maar met de historie in Gouda, Maassluis en Dokkum word je ongewild onderdeel van het gepolariseerde debat.’ Vrij snel formuleerden ze kernwaarden. ‘Hoe blijf je trouw aan die waarden, terwijl er spanning is in de media en in de eigen organisatie en er tegengestelde belangen zijn. Het is een aanzienlijke opgave trouw te blijven aan die waarden en toch op te treden.’ Er was aandacht voor wat het debat doet met jou als persoon. ‘Bestuurskundigen zeggen dat een ambtenaar neutraal is, maar je neemt ook je eigen persoon mee. Voer dat gesprek over gevoelige thema’s intern. Je staat voor die grondwet, maar je eigen kijk speelt ook een rol.’

Gesprekken met demonstranten
Ook het gesprek met demonstranten beïnvloedt het besluit over de demonstratie, vertelt Belkasmi ‘Dat gesprek bepaalt de grens die je stelt. Je kunt die grens ‘verrekken’, waardoor je meer compassie hebt voor de ‘andere kant’ dan jouw mening. Dat komt door die gesprekken. Als je demonstranten maximaal wilt faciliteren, wat houdt dat dan in en hoe ver ga je?’ Tjin Asjoe vult aan dat mensen tegen hem zeggen dat de politie alleen over veiligheid gaat. ‘Dat is zo, maar we hebben verschillende gradaties. We hebben uitgebreid stilgestaan bij de tolerantiegrens en wilden recht doen aan het demonstratierecht. Mensen mogen demonstreren, maar demonstranten ervaren dat anders. Als we ze aan de rand van de gemeente hadden gezet, dan hadden we minder mensen hoeven inzetten. Nu hebben we meer recht aan de grondwet gedaan door ze langs de route te zetten, dus hebben we meer mensen ingezet.’

Niet je eigen polarisatie organiseren
Daarvoor zijn veel gesprekken gevoerd, ook om het geschonden vertrouwen van de demonstranten terug te winnen na ‘Dokkum’. ‘Ze moesten vanaf het station met een bus naar de locatie en dat hebben ze ook gedaan’, vertelt Belkasmi. ‘Voor dat vertrouwen hebben ze ook met de burgemeester gesproken. We zijn de afspraken nagekomen en zijn verbinding blijven zoeken.’ Het is belangrijk dat de burgemeester de veiligheidsrisico’s goed kent bij de afweging van de locatie, vertelt Tjin Asjoe. De politie was er na de toewijzing van de intocht aan Zaanstad als de kippen bij. De gemeente kwam pas later in actie. ‘We moesten investeren om weer gelijk te komen’, aldus Belkasmi. ‘Wat maakt nu dat wij zo reageren en de gemeente anders?’, vraagt Tjin Asjoe. ‘Dat schuurt soms, maar je blijft zij aan zij staan. Je moet niet intern je eigen polarisatie organiseren.’ Uiteindelijk moet de politie de positie van de burgemeester inzien en de gemeenten de positie van de politie begrijpen, sluit Belkasmi af.

De Zaanse Dialogen
En tot slot mocht Loes Schueler van Sociaal Domein Zaanstad vertellen hoe zij als projectleider De Zaanse Dialogen mocht vormgeven. ‘Het college wilde de dialoogcultuur bevorderen en een gastvrije stad zijn. De kernboodschap was dat we met begrip en respect voor elkaar samenleven.’ De dialoog moest lokaal worden gevoerd en wel met verschillende doelgroepen op verschillende plekken en in  verschillende samenstellingen. Ambtenaren, raadsleden en de politie volgden een masterclass polarisatie en Dialoog in Actie trainde ambtenaren en externen tot dialoogleider. ‘De centrale vraag tijdens de dialogen en in het einddebat was: hoe beleeft u de sinterklaasviering? De dialogen waren onder meer op scholen en in zorginstellingen, tussen bijvoorbeeld jongeren en senioren. Dialogen in de wijk waren ook gepland, maar werden afgelast vanwege te weinig belangstelling bij de bewoners. ‘Ze hebben wel meegedaan, maar niet in de wijk. We hebben niet onderzocht waarom, maar nemen aan dat de oproep te weinig mensen heeft bereikt, het onderwerp te controversieel is en de term ‘dialoog’ afstoot. De wijkbewoners konden zich wel vinden in die aannames.’

Respectvol praten en luisteren
Nadat er 400 deelnemers waren aan de dialogen en honderd bij het einddebat bleek de inzet van de methodiek succesvol, want er was een respectvolle manier van praten en luisteren en ook positieve communicatie in lokale en landelijke media. ‘Begin op tijd met deze dialogen. We zijn half augustus begonnen en eindigden begin november. Maak ook lokale partners medeverantwoordelijk voor de dialoog. Het moet iets van de stad zijn. We hebben helaas niet iedereen meegekregen en hadden daar langer tijd aan willen besteden. Besteed ook veel tijd aan de voorbereiding. Essentieel was de samenwerking met de afdeling communicatie. We hebben open en gesloten uitnodigingen gestuurd, na landelijke positieve reacties werden die uitnodigingen uitgebreider verstuurd.’

Wees niet te voorzichtig
Daarnaast werkte Schueler samen met de politie en OOV: wat zien en horen we? Wat gebeurt er op social media? ‘Hier hoefden we niets te ondernemen.’ Zet verder expertise in voor de dialogen en denk goed na wat je met de opbrengsten doet. ‘Inmiddels hebben we dat opgepakt en belegd, maar we hadden onvoldoende nagedacht wat we ermee wilden doen.’ De opbrengst was dat de dialoog mogelijkheid geeft om open over de rol van Piet te spreken en de verandering van de rol van Piet in gang is gezet. ‘Stimuleer het gesprek, maar geef het de tijd. Besef verder dat het niet alleen over Piet gaat, maar ook over zaken als identiteit, diversiteit, racisme, uitsluiting en armoede. Toon lef, wees niet te voorzichtig en doe het met aandacht.’