Twee alternatieven voor de kostendelersnorm

Een grote meerderheid van gemeenten wil de kostendelersnorm aanpassen. Welke alternatieve invullingen zijn denkbaar? Wat zijn de gevolgen daarvan? En hoe kijken belangenverenigingen en partijen in de Tweede Kamer ernaar?

Problematiek
De kostendelersnorm, die de hoogte van een bijstandsuitkering verlaagt voor mensen die een woning delen, zorgt voor sociale problematiek zoals schulden, financiële afhankelijkheid binnen huishoudens, en soms zelfs dakloosheid. Dat gaven gemeenten onlangs aan in een onderzoek van Binnenlands Bestuur. Sommige gemeenten willen de kostendelersnorm het liefst afschaffen, andere pleiten voor een aanpassing.

Instabiel inkomen
Gemeenten noemen twee mogelijke varianten op de kostendelersnorm: het verhogen van de leeftijdsgrens naar 27 jaar en het maken van een onderscheid tussen de hoofd- en de medebewoner. De 27 jaar-optie heeft als voordeel dat de groep thuiswonende jongeren tussen 21 en 27 jaar geen risico loopt om een ‘kostenpost’ te worden voor bijstandsafhankelijke ouders. ‘Door de leeftijdsverhoging wordt geen druk gelegd op jongeren om bij te dragen aan de vaste lasten van hun ouders. Het betreft een kwetsbare groep jongeren die vaak een instabiel inkomen heeft en nog onvoldoende zelfredzaam is’, zegt bijvoorbeeld de gemeente ’s-Hertogenbosch.

Staatskas
De 27 jaar-variant is de voorkeursoptie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), die als belangrijkste argument aanvoert dat de kostendelersnorm niet mag leiden tot dakloosheid onder jongeren. Deze aanpassing kost de staatskas wel 168 miljoen extra aan uitkeringslasten, bleek onlangs uit een verkenning van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

Maatschappelijke baten
De mogelijke besparingen in de uitvoering (minder maatwerk nodig) en de maatschappelijke baten (minder problematische schulden of dakloze jongeren) zijn daarbij echter niet meegerekend. Esmé Wiegman, directeur van belangenvereniging Valente, verwacht dat de rekensom positief uitvalt wanneer die factoren wel worden meegenomen. Wiegman denkt zelfs dat het afschaffen van de kostendelersnorm – wat volgens het ministerie zorgt voor 421 miljoen euro extra uitkeringslasten – budgetneutraal kan worden uitgevoerd. Wiegman: ‘Als Valente zeggen we: schaf die kostendelersnorm gewoon af. Het brengt allerlei bureaucratie met zich mee en het draagt bij aan dakloosheid onder jongeren.’

Prikkel
De zogenaamde ‘medebewonersnorm’, een ander alternatief, kan ook op enthousiasme van een aantal gemeenten rekenen. In die variant wordt de korting op de uitkering van de hoofdbewoner geschrapt, maar wordt de korting voor de medebewoner vergroot. Daardoor heeft de hoofdbewoner geen prikkel meer om een medebewoner te weren of uit huis te zetten, wat het risico op dakloosheid verkleint. De gemeente Den Haag noemt het daarom een ‘de facto afschaffing’ van de kostendelersnorm.

Huizenmarkt
Voor Divosa, de vereniging van gemeentelijk directeuren in het sociaal domein, heeft de medebewonersnorm de voorkeur. ‘De kostendelersnorm leidt tot knellende situaties’, zegt Diederik de Klerk, procesmanager bij Divosa. 'Mensen hebben ruimte in huis, maar ze kunnen niemand in huis nemen. Daarvoor is de medebewonersnorm een oplossing.’ De Klerk is daarnaast, gezien de krapte op de woningmarkt, voorstander van een tijdelijke afschaffing van de kostendelersnorm tot 27 jaar, ‘totdat de huizenmarkt zodanig is hersteld dat jongeren weer woonruimte kunnen vinden.’

Goedkoopst
Een aantal gemeenten maakt zich wel zorgen over het effect van de medebewonersnorm op de bestaanszekerheid van de medebewoner, die er immers in inkomen op achteruit zou gaan. Een ander nadeel wordt benoemd in de verkenning van het ministerie van SZW: ‘De medebewonersnorm biedt geen oplossing voor mensen die woonruimte delen zonder duidelijke hoofdbewoner.’ De medebewonersnorm is wat betreft uitkeringslasten wel de goedkoopste optie: 75 miljoen euro. Als de uitkering voor de hoofdbewoner met tien procent wordt verlaagd, dan kan het zonder extra kosten worden doorgevoerd, berekende SZW. Dat lijkt Wiegman echter geen goed idee: ‘Die bijstandsuitkering ís al te weinig, dat zegt het Nibud al jaren.’

Kabinetsformatie
Minister Wouter Koolmees (D66) van Sociale Zaken laat een mogelijke wijziging van de kostendelersnorm over aan een volgend kabinet. De kans lijkt groot dat de partijen die momenteel onderhandelen over de kabinetsformatie het niet direct eens zijn over dit onderwerp. Een aantal partijen is voorstander van volledige afschaffing van de kostendelersnorm: GroenLinks, PvdA, SP en Partij voor de Dieren. Anderen willen een aanpassing: de ChristenUnie pleit voor de 27 jaar-variant en D66 wil een uitzondering voor huishoudens waarin mantelzorg wordt verleend. CDA vindt dat gemeenten gestimuleerd moeten worden om meer maatwerk te leveren – hoewel gemeenten aangeven dat daar in de praktijk te weinig ruimte voor is. De VVD, die zo goed als zeker een plek in het volgende kabinet krijgt, schrijft in het verkiezingsprogramma niets over de kostendelersnorm.

Dit is het vierde en laatste deel in een serie over hoe gemeenten omgaan met de kostendelersnorm en de jongerennorm in de bijstand. Lees hier het eerste, tweede en derde deel terug.