Toezicht op zorgboerderijen nog ‘in ontwikkeling’

Zorgboerderij Vergeet-me-nietjes in het Gelderse Wichmond kwam de afgelopen tijd drie keer negatief in het nieuws: een steekincident, een zedendelict en een vernietigend rapport. Gemeenten hebben de contracten meteen stopgezet. Volgens deskundigen is het toezicht op zorgboerderijen nog ‘in ontwikkeling’.

Afspraken niet nagekomen

‘Ze had veel ingevuld, vooral welke papieren ze wel had’, aldus Annemieke Vermeulen, burgemeester van de gemeente Zutphen over eigenaar Ellen Ronk van zorgboerderij Vergeet-me-nietjes. ‘Na een aantal signalen zijn we meer naar deze boerderij gaan kijken, er zaten kinderen in de dagopvang. Mevrouw kwam gemaakte afspraken niet na.’

Handhaven
De Wmo-toezichthouder adviseerde te handhaven. ‘Ik heb het dossier overgenomen, omdat er een collegewissel en een zedencomponent was’, zegt Vermeulen. ‘Wanneer grijp je in? Moet dat strafrechtelijk? Daar was ik niet voor. We hebben een zorgplicht, dus we hebben de kinderen weggehaald. Het was wel een wake-upcall.’

Te versnipperd
Vermeulen constateert dat lang niet alle zorgaanbieders geschikt zijn. ‘Ze schieten als paddenstoelen uit de grond. Het is een vrij beroep en dat biedt kansen voor mensen die neveninkomsten nodig hebben, maar het lijkt wildgroei.’ Ze vraagt zich af of het toezicht nu wel handig is geregeld. ‘Is het niet te versnipperd? Wij sluiten een raamovereenkomst, maar de inspectie controleert. Wij ontvingen signalen van mensen die daar zorg hadden ingekocht. Nog voor het rapport af was, hebben we het contract stopgezet en de kinderen weggehaald.’

Complex
Vermeulen zou het niet verbazen als meer zorgboerderijen niet aan de voorwaarden voldoen. ‘We moeten het hele systeem bekijken.’ Als je als gemeente zorg inkoopt, is het weer anders dan bij een pgb’er. Er zitten veel pgb’ers bij zorgboerderijen. Die kiezen daar zelf voor. Vermeulen: ‘Dat maakt het complex, zeker als je het contract opzegt. Je zou met een waarderingssysteem vanuit zorg­afnemers kunnen gaan werken, zodat zij beter kunnen kiezen.’

Probleem herkend
De VNG herkent dit probleem. ‘De Wmo-toezichthouder houdt toezicht op door de gemeente gecontracteerde zorgaanbieders. Zorgboerderijen zijn lang niet altijd gecontracteerd. Het is voor de gemeente moeilijk(er) toezicht te houden op zorg die pgb’ers hebben ingekocht. Daarmee heeft niet alleen de Wmo-toezichthouder moeite maar ook de IGJ, die toezicht houdt op jeugdzorgaanbieders.’

Uitzonderlijk
Hoe groot is het risico dat het bij andere zorgboerderijen ook mis is? De gemeente Zutphen wijst op een regionaal contract­management. ‘Bij signalen worden zo nodig bezoeken gebracht en afspraken gemaakt over verbeteringen. De stappen die we nu hebben genomen, zijn heel uitzonderlijk.’

Slagkracht
De VNG vindt de casus Vergeet-me-nietjes juist een goed voorbeeld van de slagkracht van de lokale Wmo-toezichthouder. ‘In deze casus is snel gehandeld, veel sneller dan een landelijke inspectie had kunnen doen. De gemeente is namelijk verantwoordelijk voor de toegang en koopt alle andere voorzieningen in. Binnen zeer korte tijd was er een andere passende plek voor cliënten gevonden.’

Verschillende accenten
‘Hoeveel bezoeken wij jaarlijks doen, is aan de gemeenten’, zegt Jan-Willem Brethouwer, manager publieke gezondheid van GGD Noord- en Oost-Gelderland die het Wmo-toezicht bij Vergeet-me-nietjes uitvoerde. 22 gemeenten hebben zich verenigd in drie subregio’s: Noord-Veluwe, Midden-IJssel/Oost-Veluwe en de Achterhoek. ‘Wij leveren Wmo-toezicht namens die gemeenten, maar in elke subregio werkt het weer anders.’

In ontwikkeling
Het toezicht is nog in ontwikkeling. In 2015 was het voornamelijk van belang de Wmo te leveren en door te geven wat er speelde, en was nog niet ‘opgevallen’ dat toezicht ook in de wet stond. ‘Deels is dat bij de GGD belegd, in andere regio’s is het anders. Per subregio zijn er accenten in wat de GGD bezoekt en in het volume daarvan.’

Calamiteiten
GGD Noord- en Oost-Gelderland onderzoekt calamiteiten en houdt preventief toezicht op kwaliteit. ‘Daar ligt ook de keuze van de gemeente: er zijn honderden voorzieningen in de regio. Je kunt er jaarlijks vijf of tien bezoeken. Hoe meer bezoeken gemeenten willen, des te meer budget nodig is.’ Welke bezoeken de GGD aflegt, wordt deels bepaald op basis van signalen, deels op risico-inschatting. Brethouwer: ‘De gemeente geeft ons de opdracht. Een gemeente kan zorgboerderijen geen risicovolle aangelegenheid vinden. Als een gemeente besluit er een bedrag voor uit te geven, moet je bepalen welke voorzieningen in aanmerking komen. Dit staat los van calamiteiten of ernstige signalen. Dan gaan we sowieso langs.’

Incidenteel beeld
Bij Vergeet-me-nietjes is na die signalen krachtig opgetreden. ‘Tegelijkertijd: als er geen signaal is, of een zorgboerderij zit niet in de steekproef, dan is er ook geen toezicht.’ Maar wil men nu terecht meer toezicht? Brethouwer: ‘Dat is een ingewikkelde vraag. Toezicht is nuttig, maar geeft een incidenteel beeld. Je kijkt een paar dagen, maar de andere dagen ben je er niet. Het is wel goed om te doen, want je haalt de grote missers eruit.’

Lees het hele verhaal over de zorgboerderijen deze week in BB15 (inlog).