Crisisnoodopvang vroeg veel van ambtenaren

De crisisnoodopvang van vluchtelingen in 2015 vroeg forse inspanningen van de ambtelijke organisaties van gemeenten. Per gemeente werden ongeveer 50 tot 100 ambtenaren ingezet. Zij werkten in de avonduren en in het weekend en kwamen niet of nauwelijks toe aan hun reguliere taken. Dat concludeert het lectoraat Crisisbeheersing van het Instituut Fysieke Veiligheid.

Leerpunten

Ongeveer 140 gemeenten gaven in 2015 gehoor aan de oproep van het kabinet om tijdelijk vluchtelingen op te vangen. In het rapport Vluchtelingencrisis 2015: Lessen uit de crisisnoodopvang zet het lectoraat de belangrijkste leerpunten op een rij. Ten eerste blijkt dat de gemeentelijke crisisbeheersingsstructuur de basis is. De structuur bood houvast en duidelijkheid. Cruciaal is verder de communicatie met de lokale bevolking. Geen communicatiemiddel werd geschuwd om inwoners op de hoogte te houden en vragen te beantwoorden.

Grote inspanning

De tijdelijke opvang vergde wel een grote inspanning van de ambtelijke organisatie van gemeenten. Zeker bij kleine en middelgrote gemeenten had dit effect op de hele ambtelijke organisatie. Vaak moest een groep ambtenaren in korte tijd veel uren draaien en ook in de avonduren en in het weekend werken. Daardoor kwamen ze niet of nauwelijks toe aan hun reguliere taken. Het lectoraat maakt uit evaluaties op dat per gemeente 50 tot 100 ambtenaren met de crisisnoodopvang bezig waren. De hulp van vrijwilligers was noodzakelijk, maar hun inzet vergde weer meer coördinatie dan aanvankelijk werd gedacht door het afstemmen van vraag en aanbod. Het lectoraat wijst er verder op dat veiligheidsregio’s een waardevolle rol kunnen vervullen in het zoeken naar opvanglocaties, het adviseren bij opvang en het verstrekken van draaiboeken.

Langer aaneengesloten opvang

Voor vluchtelingen die al veel hebben meegemaakt is het verre van ideaal om binnen enkele weken op verschillende tijdelijke opvanglocaties te worden opgevangen, aldus het lectoraat. Een volgende keer kan beter worden gekozen voor een wat langere aaneengesloten duur. Casusbeschrijvingen van zeven gemeenten in het rapport geven Inzicht in de omstandigheden in de opvang, zoals in het “tentenkamp” Heumensoord, de grootste noodopvanglocatie in Nederland. Met 2960 vluchtelingen in zeven maanden bood deze locatie een veelvoud aan overnachtingen in vergelijking met alle andere gemeenten samen die op enig moment voor korte duur crisisnoodopvang organiseerden.

Gezondheids- en veiligheidsrisico's

Toen op 2 oktober 2015 de eerste groep van voornamelijk Syrische vluchtelingen daar arriveerde vond een aantal de accommodatie te sober, een dertigtal vertrok dezelfde dag nog, omdat ze opzagen tegen het gebrek aan privacy. De Nationale Ombudsman wees op de gezondheids- en veiligheidsrisico's van het in zulke groten getale opvangen van mensen in Heumensoord. Ook burgemeester Bruls van Nijmegen vond de opvang zeker niet ideaal, maar noemt de conclusies van de Ombudsman een “luxeredenering”. ‘Natuurlijk hadden wij nee kunnen zeggen. Maar wat had dat dan betekent? De opvang in ons land en ook in Heumensoord was nog altijd stukken beter dan datgene wat wij op televisie zagen. Heeft er nu één vluchteling geen dak boven zijn hoofd gehad in die nijpende periode?’

Dood varken

Waar de gemeenten Nijmegen en Heumen gedurende de gehele opvangperiode de steun van de bevolking hadden, was dat in bijvoorbeeld Purmerend, Steenbergen, Geldermalsen en Bernheze wel anders. Lessen uit Geldermalsen waren: een goede voorbereiding en bewoners tijdig informeren. In Heesch ontspoorde de boel na ophef over het dode varken, hangend in de boom. Toch zijn voor de aanpak daar geen grote missers aan te dragen, aldus het lectoraat. ‘De gebeurtenissen in Keulen in combinatie met het varken en de enorme landelijke aandacht voor deze incidenten brachten een proces opgang dat feitelijk niet meer te keren was.’