Coronasteun remt dynamiek op de arbeidsmarkt

Tienduizenden banen zijn in 2020 gered dankzij coronasteun vanuit de overheid. Toch hebben de steunmaatregelen niet kunnen voorkomen dat veel jongeren en flexwerkers hun werk verloren, waardoor de crisis hen relatief hard heeft geraakt. Ook heeft het steunbeleid de dynamiek op de arbeidsmarkt verminderd.

Banen behouden
Dat blijkt uit een economische analyse van het Centraal Planbureau (CPB), waarin de effecten van de coronasteunmaatregelen in 2020 worden onderzocht. Het gaat daarbij vooral om de grote, generieke maatregelen zoals de NOW, die een deel van de loonkosten voor werknemers compenseerde, en de Tozo, die vervangend inkomen bood aan zelfstandig ondernemers. Die regelingen hebben in 2020 tussen de 65 duizend en de 180 duizend banen weten te behouden, berekent het CPB.

Ongelijk
Het steunbeleid heeft echter niet kunnen voorkomen dat de klappen van de crisis ongelijk terechtkwamen. Het waren vooral jongeren en flexwerkers die hun werk kwijtraakten. Die groepen hebben een zwakkere arbeidsmarktpositie en werken vaker in sectoren die moesten sluiten vanwege de lockdownmaatregelen, zoals horeca, recreatie en toerisme.

Verborgen kosten
Aan de andere kant werden ook bedrijven overeind gehouden die de steun wellicht niet nodig hadden, omdat ze nog genoeg eigen vermogen hadden om de klap zelf op te vangen. Ook werden bedrijven gesteund die mogelijk voor de coronacrisis al niet-levensvatbaar waren. Daardoor zijn laagproductieve bedrijven langer in stand gehouden dan wenselijk. Op die manier heeft het steunbeleid ook verborgen economische kosten met zich meegebracht, doordat het de economische dynamiek heeft afgeremd. Naarmate de crisis vorderde, namen die kosten toe, terwijl de baten van het baanbehoud afnamen.

Zombiebedrijven
Het CPB waarschuwt al langer dat de genereuze steunmaatregelen ook negatieve effecten hebben. In juli 2020 adviseerde het planbureau al om de Tozo-regeling te beperken tot de ondernemers die de steun echt nodig hadden, omdat dat ondernemers zou aansporen om hun werkzaamheden aan te passen aan een 'nieuw economisch evenwicht'. In april 2021 schreef CPB-directeur Pieter Hasekamp: 'De steun moet een keer stoppen'. Als de steun te lang doorgaat, betoogde hij, ontstaan er 'zombiebedrijven': ondernemingen zonder toekomstperspectief die alleen overleven dankzij staatssteun. Hasekamp: 'Werknemers zitten doorbetaald thuis – en dat terwijl andere sectoren soms zitten te springen om mensen en startende ondernemers geen kans krijgen.'

Mismatch
Onlangs bleek uit de arbeidsmarktindicator van ABN AMRO dat de mismatch op de arbeidsmarkt een recordhoogte heeft bereikt: 16,5 van de vacatures is onvervulbaar. Dat hoge niveau is deels een gevolg van de overheidssteun tijdens de coronacrisis, concludeert de bank. Werknemers die hun baan kunnen behouden dankzij het steunbeleid, hebben immers weinig prikkels om over te stappen naar een groeisector. Volgens de Raad van State is de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt een onderwerp dat vraagt om meer aandacht van het kabinet.
 
Europa
Uit de analyse van het CPB blijkt verder dat het Nederlandse steunbeleid, vergeleken met de rest van Europa, relatief groot was. Het percentage van de loonkosten dat door de overheid werd vergoed, was in Nederland hoger dan in alle andere Europese landen. Ook de omvang van de steun als percentage van het bbp lag in Nederland met 3,6 procent boven het Europese gemiddelde van 3,3 procent. Daar staat tegenover dat de werkloosheid in Nederland ook lager was dan in de rest van Europa.