Kamer schrikt van falend zorgtoezicht gemeenten

De Tweede Kamer reageert geschokt op het – falende – toezicht van gemeenten op de Wmo en de jeugdzorg. CDA en VVD hebben inmiddels Kamervragen gesteld, de PvdA wil een onafhankelijk onderzoek en de SP gaat het gebrek aan zorgtoezicht door gemeenten dinsdag tijdens het vragenuurtje van de Kamer aan de orde stellen.

Veiligheid  in geding

Directe aanleiding voor deze reacties van de Kamer zijn de artikelen van Follow the Money (FTM) en het Brabants Dagblad (BD) die de afgelopen dagen zijn gepubliceerd. Het gemeentelijk toezicht faalt, ten koste van kwetsbare cliënten, concluderen deskundigen aan wie FTM en het BD hun onderzoeksresultaten naar het zorgtoezicht door Tilburg hebben voorgelegd. Deze gemeente staat bekend als een van de koplopers op het gebied van toezicht op zorgverleners, maar uit een reconstructie van FTM en het BD blijkt dat die ook in Tilburg ver onder de maat is. Dat baart zorgen voor de situatie in de rest van Nederland. Zo kon het gebeuren dat zes cliënten bij een zorgbedrijf voor begeleid en beschermd wonen zijn overleden, zonder dat Tilburg ingreep. Ook bij andere aanbieders die begeleid en beschermd wonen bieden, staat de veiligheid van bewoners vaak al jarenlang op het spel, zo blijkt uit het onderzoek.

Belabberd

Het toezicht op de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) door gemeenten is belabberd, concludeerde eerder ook de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Het was niet de eerste keer dat zij daarover aan de bel trok. Sinds 2019 is het toezicht eerder verslechterd dan verbeterd, concludeerde de IGJ in haar meest recente rapport van eind vorig jaar. Naar aanleiding van de zorgelijke signalen uit 2019 heeft de IGJ een aantal aanbevelingen gedaan, waaronder het standaardiseren van het Wmo-toezicht. In de rapportage van eind vorig jaar stelden wethouders aan de IGJ niets te voelen voor een landelijk toezichthouder, omdat gemeenten zelf goed in staat zijn toezicht te houden.

Mislukt

Dat kunnen ze niet, stelt Menno Fenger, hoogleraar institutionele beleidsanalyse aan de Erasmus University Rotterdam in een van de artikelen van FTM en het BD, in reactie op hun onderzoek. Volgens hem is het gemeentelijk toezicht mislukt. ‘De landelijke overheid is in 2015 vergeten een basis voor toezicht en de sturing mee te geven. Dat moet alsnog gebeuren.’ Hij ziet dat toezicht bij gemeenten vaak nog een ondergeschoven kindje is en pleit voor centrale regie.

Onvoldoende instrumenten

Gemeenten zijn wel degelijk in staat goed toezicht uit te oefenen, stelt een woordvoerder van gemeentekoepel VNG desgevraagd. ‘Voldoende mensen en middelen zijn daarvoor wel een randvoorwaarde.’ En daar ontbreekt het nu aan. ‘Gemeenten hebben onvoldoende instrumenten en geen budget.’ Centrale regie ziet de VNG niet als oplossing. ‘Gemeenten onderkennen dat verbetering nodig is en investeren daarin, ondersteund door de VNG. Wel missen gemeenten elementaire zaken als een landelijk kader en een budget voor toezicht.’ Daarnaast is de huidige wetgeving ‘divers en complex is en de uitvoering van toezicht daarom ook’, aldus de woordvoerder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Zeker fraudezaken zijn complex en tijdrovend, al zijn ‘toch steeds meer gemeenten actief in het bestrijden van zorgfraude en in voorkomen daarvan.’

Complexe problemen

Over specifiek de veiligheid van kwetsbare mensen die op beschermd wonen zijn aangewezen, uitten de IGJ en Wmo-toezichthouders in april vorig jaar hun zorgen. ‘Cliënten zijn meestal afhankelijk van anderen en makkelijk te beïnvloeden’, stelden beiden toen. De cliënten hebben naast een psychische stoornis vaak ook andere problemen, zoals chronische en somatische aandoeningen en/of een drank- of drugsverslaving. Sinds 2015, toen gemeenten voor zowel deze zorg als het toezicht daarop verantwoordelijk werden, is de zorgzwaarte daarnaast flink toegenomen, onder meer door de ambulantisering van de ggz. ‘Zorgaanbieders van beschermd wonen hebben nu te maken met meer mensen met complexe problemen dan in 2015’, aldus de IGJ en Wmo-toezichthouders in het rapport ‘Kwetsbare doelgroep maakt beschermd wonen complex’ van vorig jaar april. Daarnaast is niet altijd zichtbaar wat er achter de voordeur gebeurt, waarschuwden beiden.

Onafhankelijk onderzoek

Naar aanleiding van het onderzoek van het Brabants Dagblad en Follow the Money wil het PvdA-Kamerlid Attje Kuiken dat minister Conny Helder (VWS, VVD) onafhankelijk onderzoek instelt naar in ieder geval de Eindhovense zorgaanbieder Acuut Zorggroep, zo stelt Kuiken in het Brabants Dagblad van maandag. Door gebrek aan begeleiding overleed een vrouw aan een overdosis in een Tilburgse woning van de Acuut Zorggroep. Daarnaast vindt Kuiken er een breed onderzoek moeten komen naar het toezicht op zorgbedrijven. De SP pleit voor landelijke afspraken over het gemeentelijk toezicht op de lokale zorg. Twee CDA- en twee VVD-Kamerleden willen onder meer van staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS, ChristenUnie) weten welke maatregelen hij gaat nemen om beter zicht en grip te krijgen op misstanden en zorgfraude. Beide fracties willen daarnaast ook onder meer inzicht in de kwaliteit van het zorgtoezicht door gemeenten. Op 3 februari is er een commissiedebat in de Kamer over de aanpak van zorgfraude.

Ingrijpen

In een raadsbrief stelt het college van Tilburg zich niet te herkennen in het beeld dat FTM en BD schetsen over het Tilburgse toezicht op zorgaanbieders in de Wmo en jeugdzorg. Sinds 2017 is Tilburg het toezicht aan het ontwikkelen. ‘Stap voor stap is gewerkt aan bevoegdheden waarmee indien nodig kan worden ingegrepen in de bedrijfsvoering van een zorgaanbieder. Toezicht zorgt voor bijsturing waar het misgaat maar kan uiteraard niet alles voorkomen’, aldus het college.

Raadsdebat

Waar het kan, vraagt de gemeente om verbeterplannen en ‘als het nodig is, grijpen we in op de bedrijfsvoering’, schrijft het college. Het gaat daarbij ook om de aanpak van zorgfraude. Tilburg pleit voor een landelijk kader voor de inrichting en uitvoering van toezicht. Het college wilde maandag geen andere vragen beantwoorden. Het wil eerst de raad informeren over het Wmo-toezicht van de gemeente, aldus een woordvoerder. Dat gebeurt volgende week maandag tijdens een speciale informatiebijeenkomst. Daags daarna volgt een raadsdebat.