‘Eindelijk word ik normaal behandeld’

Almeerse succesformule voor divers beschut werk

Aan tafel bij staatssecretaris Van Ark (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) in Almere Jungle, een dierenpark annex instelling voor dagbesteding én beschut werk, zitten vier jonge mannen. Allemaal hebben ze een beetje pech; ze hebben om de of een of andere reden een dermate aangepaste werkplek nodig dat reguliere werkgevers niet om ze staan te springen. Dat maakt het vinden van werk erg lastig. Maar tegelijk hebben ze allemaal een beetje geluk; hun gemeente is een van de weinige die het uitvoeren van beschut werk – waar zij op aangewezen zijn om deel te nemen aan de arbeidsmarkt – in de vingers heeft.

Eén van hen, over het aanvragen van een advies beschut werk bij het UWV: ‘Dat had ik veel eerder moeten doen. Ik voel me hier normaal behandeld. In de dagbesteding voelde ik me overwerkt en ik kreeg er niets voor terug. Als ik een grote mond had kon ik vertrekken. Hier word ik niet te veel gepusht, doet men rustiger aan.’

Zijn buurman vertelt hoe zijn beschutte baan een belangrijk deel van zijn weg naar herstel is na een jeugd vol hulpverleners, gesloten inrichtingen en veel teleurstellingen. Hij hoopt ooit als ervaringsdeskundige aan de slag te kunnen gaan. De derde jongeman studeerde niet zo lang geleden nog psychologie, maar door de stress ging het mis. Hij begon in 2017 met dagbesteding en kon na een jaar beschut gaan werken. ‘Ik merk dat ik groei’, zegt hij. ’Dat ik weer steeds meer aankan.’

In de gemeente Almere loopt het beschut werk als een tierelier. Vijfenzestig beschutte werkplekken moest de Almere dit jaar realiseren. In maart was die doelstelling al gepasseerd: er zijn momenteel 73 Almeerders aan het werk in een beschutte baan, en acht zitten er momenteel in hun proefplaatsing met een positieve vooruitblik. Almere heeft zichzelf ten doel gesteld eind dit jaar tachtig plekken te hebben en verwacht ook die vroegtijdig te behalen. De gemeentelijke motor achter het succes?

Twéé ambtenaren – accountadviseurs beschut werk genoemd, omdat een klantmanager alleen contact heeft met de klant en de Almeerse ambtenaren ook met werkgevers praten – die een uitgebreid netwerk onderhouden en hun cliënten van haver tot gort kennen. Een kwaliteit die ook de staatssecretaris opviel bij haar werkbezoek aan Almere.

Verdiencapaciteit
Het Almeerse succesverhaal begint op de drie scholen voor voortgezet speciaal onderwijs en praktijkonderwijs, de zogeheten vso- en pro-scholen, waar de grootste instroom vandaan komt. Accountadviseurs Saskia van Brenk en Annemarie Faber zijn er vertrouwde gezichten. ‘Wij zitten meerdere malen per jaar aan tafel met docenten en stagebegeleiders om de leerlingen met het uitstroomprofiel beschut werk te bespreken.

Daaraan beginnen we al een jaar voordat een leerling daar klaar is, en meestal ook voor de stage begint’, zegt Van Brenk. De leerlingen van de vso- en pro-scholen komen na een aanvraag automatisch in het doelgroepenregister voor de banenafspraak te staan, maar krijgen een uitstroomprofiel beschut werk als er een sterk vermoeden is dat zij voldoen aan de criteria voor beschut werk [zie kader]. ‘Wij kijken dan of iemand in staat is om 28 uur per week te werken, omdat iemand met dat urental uitkeringsonafhankelijk is. Kan iemand dat niet, dan kijken we hoe we iemand op school of daarna via dagbesteding zo ver kunnen laten groeien.’

Kan dat wél, dan vragen de accountadviseurs om een advies beschut werk bij het UWV. Van Brenk: ‘Door de voorselectie bij de vso- en pro-scholen en de gemeentelijke aanvraag, komt het UWV vaker met een positief advies dan in gevallen waarbij iemand zelf een aanvraag indient omdat wij de dossiers over een lange termijn hebben opgebouwd en tot in de puntjes hebben verzorgd.’

Een fijne bijkomstigheid is dat het gemeentelijke aanvraagtraject acht weken duurt in plaats van de twaalf van de individuele aanvraag. Als er eenmaal een positief advies ligt, leidt dat niet per se tot een beschutte baan, stelt Van Brenk. ‘Het kan dat iemand niet door zijn proefplaatsing van acht weken komt. In dat geval zetten wij in op dagbesteding om iemand alsnog klaar te stomen voor een beschutte baan. Als iemand 28 uur kan werken, genoeg verdiencapaciteit heeft en toe is aan een volgende stap, komt die persoon in aanmerking voor weer een proefplaatsing.’

Matching
Daar komt nog een belangrijk ingrediënt van het Almeerse recept in het spel. ‘Wij hebben in de aanbesteding voor arbeidsmatige dagbesteding de voorwaarde staan dat elke zorgaanbieder tenminste één beschutte werkplek moet leveren. Aanbieders van beschut werk laten hun meest productieve cliënten niet altijd graag uitstromen naar een beschutte werkplek, en die perverse prikkel ondervangen wij met die aanbestedingsregel.’

Dat lukt kennelijk aardig; dagbestedingsaanbieder Nieuwland, tevens exploitant van Almere Jungle, biedt inmiddels 14 ingevulde beschutte banen. ‘Zij zijn ook een nuttige partij omdat zij sowieso gekwalificeerd personeel in huis hebben voor de begeleiding’, legt Van Brenk uit. Iemand die klaar is voor een beschutte baan wordt vervolgens gematcht met een reguliere werkgever, zoals beleid is in Almere. ‘Samen met de werkgever en de beschutte werknemer werken wij dan een plan van aanpak uit, waarop een proefplaatsing volgt. Slaagt die, dan gaan we met z’n drieën om de tafel zitten om het contract uit te werken.’ Vanaf dat moment stopt de intensieve betrokkenheid van het Almeerse duo, maar niet helemaal.

De werkgever neemt de begeleiding geheel van de gemeente over, tegen een jaarlijkse vergoeding van 7.600 euro per werknemer voor de begeleiding. De accountadviseurs evalueren twee keer per jaar met de werkgever en de beschutte werknemer hoe het gaat. Om werkgevers zit de gemeente Almere niet verlegen. Momenteel zijn het er 22, waarvan de helft aanbieders van dagbesteding zijn. Vijftien werkgevers hebben een werkplek klaarstaan maar niet ingevuld. De gemeente Almere heeft intern twee ingevulde beschutte werkplekken. Volgens Van Brenk is het animo groot, en groeit het aantal (potentiële) werkgevers dat graag iemand beschut in dienst neemt.

Schakelen
Wat Almere ook al aardig in de vingers heeft, is het zogeheten ‘switchen in de participatieketen’. De overgang van dagbesteding naar beschut werk, of van beschut werk terug naar dagbesteding als het even niet gaat, is er vloeiend. Tussen beschut werk en banenafspraak is het volgens Van Brenk ietsje lastiger schakelen. ‘Van banenafspraak terugswitchen naar beschut werk is niet zo moeilijk. Wij onderbouwen dan zeer uitgebreid waarom het iemand niet lukte in de doelgroep banenafspraak en waarom iemand toch écht beschut werk nodig heeft. Dan heeft de werkgever ook al meerdere plekken geprobeerd met de werknemer. Het UWV geeft meestal een positief advies af, als dat er nog niet was.’ Een opwaartse switch van beschut werk naar banenafspraak komt volgens haar bijna niet voor. ‘Een positief advies beschut werk is in principe geldig voor het leven, dus iemand houdt recht op die baan. Wel verwachten wij dat in de toekomst een klein percentage misschien de stap kan maken.’

Om dat mogelijk te maken, denkt Van Brenk dat het essentieel is dat de huidige werkgevers van de beschutte werkers die garantiebanen gaan leveren. ‘Doordat iemand uit zijn vertrouwde beschutte werkomgeving wordt gehaald bij een uitstroom naar de banenafspraak, is de kans groot dat iemand weer terugvalt naar een niveau waarbij hij weer beschut werk nodig heeft. Voorwaarde voor doorstroom is daarom dat dit binnen hetzelfde bedrijf is.’ Van werkgevers krijgen de twee accountadviseurs regelmatig te horen dat er veel waardering is voor hun functie als vast aanspreekpunt, aldus Van Brenk. ‘Wij verzorgen in feite alles tot en met het contract.

Dus ook de adviesaanvraag bij het UWV en de loonwaardemeting.’ Van een ambtenaar van een andere gemeente hoorde zij onlangs dat hij de 28-uurseis wel wat veeleisend vond. ‘Omdat wij onze beschutte werknemers op een werkplek inzetten waar zij zelf voor hebben gekozen, vind ik die eis juist realistisch. Die diversiteit is samen met het netwerk de kracht van onze aanpak. In de gemeente waar die ambtenaar werkte, zaten alle beschutte werknemers in het voormalige Wsw-bedrijf. Dan is er minder diversiteit en meer uitval. Ik snap vanuit die situatie wel dat 28 uur per week dan zwaar is voor sommigen.’

Geen bonus
Werkgevers krijgen geen bonus. ‘Wij betalen de werkgevers voor de begeleiding iets minder dan wij per plaats krijgen van het rijk. Dat doen we omdat we zoveel mogelijk willen uitbreiden met nieuwe deelnemers. Daarvoor gebruiken wij ook het geld van de bonusregeling per gerealiseerde plaats. Met die bonusregeling worden ook wij accountadviseurs gefinancierd.’ Van Brenk geeft te kennen dat zij zich zorgen maakt om eventuele toekomstige bezuinigingen vanuit het rijk. ‘Wat betreft de vergoeding die wij werkgevers betalen, zitten wij wel op de bodem. Het moet niet minder worden. Als de bonusregeling wordt versoberd of afgeschaft, zitten wij hier ook met een probleem.’

In de Almeerse Jungle komt de laatste jongeman in het gesprek met staatssecretaris Van Ark aan het woord. Hij verzorgt onder meer de vervaarlijke python. Daar had hij aanvankelijk niet het diploma voor, maar wel de nodige ervaring. ‘Ik ben misschien minder bang voor die slang dan verstandig is’, merkt hij droogjes op. Doordat een proefplaatsing bij de dierenverzorging goed ging, was dit staaltje maatwerk vrij snel bestendigd. ‘Als je voor een dier moet zorgen, leer je ook beter voor jezelf zorgen’, vertelt hij Van Ark. Desgevraagd geven de jongemannen de staatssecretaris een laatste advies om mee terug naar Den Haag te nemen: ‘Luister goed naar de doelgroep, en plaats mensen waar zij tot hun recht komen en voldoening voelen.’

Beschut werk en banenafspraak
De sociale partners en de overheid kwam in 2013 overeen dat er tot 2024 125.000 banen voor mensen met een arbeidsbeperking bij moeten komen. Daarvoor werd een doelgroep afgebakend. De groep arbeidsgehandicapten die echter alleen onder zwaar aan gepaste werkomstandigheden kan werken, en waarvan daarom redelijkerwijs niet kan worden verwacht dat een reguliere werkgever hen in dienst neemt, is onder de Participatiewet aangewezen op de voorziening beschut werk. Om daarvoor in aanmerking te komen, moet iemand een positief advies krijgen van het UWV en vervolgens een beschikking van het college.

Omdat de realisatie van beschutte werkplekken in het begin nauwelijks van de grond kwam, besloot toenmalig staatssecretaris Klijnsma gemeenten vanaf 2017 verplichte doelstellingen op te leggen. Sinds dat jaar zit de ontwikkeling van beschut werk in de lift. Tegen het eind van het derde kwartaal van dat jaar waren er landelijk 500 beschutte werkplekken. Eind vorig jaar, waren dat er ongeveer 2.000. Daarbij hoort de kanttekening dat het UWV tegen die tijd meer dan 4.000 positieve adviezen had afgegeven. De helft van de mensen met een indicatie beschut werk wacht dus nog altijd op een beschutte werkplek.

‘Switchen in de participatieketen’
Eind december meldde staatssecretaris Van Ark de Tweede Kamer dat zij het makkelijker en veiliger wil maken voor mensen met een arbeidshandicap om stappen te zetten op de arbeidsmarkt. Daarvoor wil zij de ervaren drempels wegnemen en de overgang tussen arbeidsmatige dagbesteding, beschut werk, de banenafspraak en de reguliere arbeidsmarkt soepeler maken, ‘ook in de weg terug als het even tegen zit’. Van Ark wijst erop dat het voor veel mensen met een arbeidsbeperking in de dagbesteding onzeker is of zij kunnen terugvallen op hun indicatie en uitkering.

Ook is er bij zorgaanbieders meestal geen financiële prikkel om de doorstroom naar beschut werk te bevorderen, en wordt doorstroom vanuit beschut richting de doelgroep banenafspraak ‘als lastig ervaren’. Om iets aan die knelpunten te doen, wil ze voorbeelden verspreiden van gemeenten die een soepele overgang tussen dagbesteding en beschut werk hebben bewerkstelligd. Ook wil de staatssecretaris bevorderen dat er beschutte werkplekken komen bij reguliere werkgevers. Bij doorstroom richting een garantiebaan moet daar ook een terugvalmogelijkheid richting beschut zijn.