Stap van schuldenbewind naar budgetbeheer vaak te groot

Voor veel burgers met problematische schulden is de stap van beschermingsbewind naar budgetbeheer te groot. Dat zegt Tom van Timmeren, teammanager Budgetbeheer en Kredietbank bij de gemeente Apeldoorn.

Zijn gemeente ontwikkelde ‘Budgetbeheer Plus (BBR+), waarbij de gemeentelijke kredietbank (‘Stadsbank’) extra en indien nodig langdurig intensieve ondersteuning biedt, soms met inschakeling van vrijwilligers- en hulpverleninginstanties. Bij ‘gewoon’ budgetbeheer wordt de cliënt geacht met een steuntje in de rug financieel zelfredzaam te zijn. Voorwaarde voor deze vrijwillige vorm van schuldhulpverlening is dat de cliënt ‘leerbaar is’. 

Financieel belang
‘Met BBR+ kan worden voorkomen dat de klant in het duurdere beschermingsbewind terecht komt of blijft hangen’, zegt de Apeldoornse wethouder (PvdA) Johan Kruithof. En daar hebben gemeenten een direct financieel belang bij. In 2014 zijn na een wetswijziging voor rechters ‘verkwisting’ en/of ‘problematische schulden’ toegevoegd als gronden om beschermingsbewind (zogenoemd ‘schuldenbewind’) op te leggen. De kosten worden verhaald op de onderbewindgestelde, maar als deze de bewindvoering niet kan betalen, mag er volgens de wet een beroep op de Bijzondere Bijstand worden gedaan.

Armoedebeleid onder druk
Gemeenten betalen zich nu scheel aan bijzondere bijstand, zoveel vaak dat de uitvoering van het overige lokale armoede- en schuldhulpbeleid onder druk staat. Zo zag Apeldoorn de kosten voor beschermingsbewind in 2015 met 50 procent toenemen ten opzichte van 2014 (van bijna €877.000 naar €1,4 miljoen), waarmee ze ruim drie keer zo hoog waren als in 2012. Leeuwarden kreeg in 2015 een kostenstijging voor de kiezen van ruim 30 procent (van €1,4 miljoen in 2014 naar ruim €1,8 miljoen); naar verwachting gaat daar in 2016 het gehele budget bijzondere bijstand op aan beschermingsbewind. In Arnhem exploderen de kosten van ruim €1,9 miljoen in 2014 tot ruim €2,8 miljoen, met de prognose dat het niveau in 2016 oploopt tot €3,3 miljoen. (bron: VNG)

Nodeloos lang
Bewindvoerders moeten jaarlijks verantwoording afleggen over hun activiteiten bij de rechtbank. Na vijf jaar beoordeelt de rechter of het beschermingsbewind wordt voortgezet of opgeheven. ‘Maar als niemand wat vraagt kan het beschermingsbewind in principe duren voor de rest van het leven’, zegt Van Timmeren. Zijn indruk is dat de onderbewindstelling van cliënten met problematische schulden vaak nodeloos lang duurt. ‘Met een deel van hen kan met voorliggende voorzieningen hetzelfde of zelfs méér bereikt worden. Het is voor een bewindvoerder, vanuit zijn eigen portemonnee gedacht, niet voordelig mee te werken aan de route richting zelfstandigheid, want dan is hij op den duur een klant kwijt.’

Zorginstellingen
Vergrijzing en toename van psychische en financiële problemen zijn niet de enige verklaring van het uit de pan rijzen van de kosten voor beschermingsbewind. Tot 2012 was het nog staande praktijk dat zorginstellingen de privéfinanciën van bewoners beheerden. Met het oog op eventuele belangenconflicten mag dat niet meer, maar ze kunnen sindsdien wel beschermingsbewind aanvragen voor cliënten. Tussentijds werden ook de kwaliteitseisen voor bewindvoerders opgeschroefd, met als gevolg dat die gemiddeld 20 procent hogere tarieven rekenen.

Evaluatie
Rechters zijn volgens Van Timmeren geneigd verzoeken om beschermingsbewind bewind te honoreren, ‘omdat ze redeneren vanuit het belang van de cliënt en niet beschikken over andere wettelijke instrumenten.’ Inmiddels heeft de Tweede Kamer in een motie aangedrongen de wet zo te herzien dat rechters in het geval van een verzoek om beschermingsbewind bij problematische schulden eerst advies vragen bij gemeenten en beoordelen of lichtere instrumenten toereikend zijn, of een meer tijdelijke voorziening.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur magazine van vrijdag 12 februari (inlog)