Riool kan bodemloze put worden

Gemeenten kunnen forse schadeclaims aan hun broek krijgen als gevolg van wateroverlast. Zij moeten versneld inventariseren waar problemen kunnen optreden bij zware regenbuien en welke maatregelen ze moeten treffen. Wachten tot 1 januari 2013, wanneer het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) geactualiseerd moet zijn, is vragen om grote (financiële) moeilijkheden. Dat blijkt uit een recente uitspraak van de voorzieningenrechter van de rechtbank in Middelburg.

De rechter stelde een particuliere woningeigenaar uit Kapelle in het gelijk, die in juli 2008 als gevolg van een hevige regenbui ernstige schade in zijn woning ondervond doordat water van de openbare weg zijn huis inliep. De gemeente Kapelle werd veroordeeld tot het treffen van maatregelen tegen een dwangsom van 500 euro per dag tot een maximum van 10.000 euro.

De huiseigenaar had de rechtszaak aangespannen omdat zijn verzekeraar waterschade niet langer wilde vergoeden. Het is de eerste keer dat een rechter oordeelt op basis van de Wet verankering en bekostiging gemeentelijke watertaken, die op 1 januari 2008 van kracht is geworden. In deze wet is onder meer een zorgplicht opgenomen voor de doelmatige inzameling en verwerking van regenwater in stedelijk gebied.

In zijn vonnis stelt de rechter dat de gemeente Kapelle niet aan deze zorgplicht heeft voldaan, omdat de riolering onvoldoende capaciteit heeft om regenwater af te voeren. Bovendien oordeelde hij dat het wegprofiel niet geschikt was om het water tijdelijk te bergen, waardoor het de woning kon binnenstromen. Dat het pand op het laagst gelegen deel van de straat staat, deed niet ter zake.

De meningen over de impact van dit vonnis zijn verdeeld. Volgens Jan Zuidervliet, landelijk coördinator afvalwaterketen bij Arcadis, zijn de gemeenten ‘de klos’ als zij niet versneld in actie komen. ‘De zorg voor regenwater gaat dus verder dan de eis die in het GRP is opgenomen voor het reguliere functioneren van de riolering. Ik heb al eerder geroepen dat de verzekeraars de toekomstige normstellers kunnen worden voor de afvoercapaciteit van de rioolstelsels.'

'Gemeenten moeten bij hun capaciteitsberekeningen uitgaan van extremere buien als gevolg van de klimaatverandering. Dat gebeurt nauwelijks. Zij verschuilen zich nog te vaak achter het feit dat het rioolstelsel voldoet aan “bui 8”, zoals dat in jargon heet, dat is een zware bui die eens in de twee jaar voorkomt. Volgens het Gemeentelijk Rioleringsplan is “water op straat” namelijk in beperkte mate toegestaan. Maar bij extreme neerslag is dat absoluut ontoereikend.’

Risicogebieden

Volgens Zuidervliet moeten gemeenten nu ook snel risicogebieden inventariseren die bij hevige regenval kunnen onderlopen, met schade of ernstige belemmering voor het verkeer tot gevolg. ‘Als daar vervolgens maatregelen voor worden getroffen, is de kans een stuk kleiner dat de gemeente aansprakelijk wordt gesteld als het fout gaat.’

Gert Dekker, portefeuillehouder water bij de VNG, en Hugo Gastkemper, directeur van Stichting RIONED, zijn het met Zuidervliet eens dat de uitspraak van de rechter aantoont dat gemeenten hun zorgplicht serieus moeten nemen. De zaak-Kapelle zien zij echter als een incident. Het betekent volgens hen niet dat gemeenten overal en altijd maar schadeclaims moeten verwachten.

Gastkemper zegt zelfs positief te zijn over het vonnis. ‘Het is een weloverwogen uitspraak, die in het verlengde ligt van het beleid dat de wetgever beoogt. Je bent als gemeente pas de klos als je geen beleid maakt. Wat de zorgplicht precies inhoudt, moet zich door dit soort uitspraken gaan bewijzen. Het nieuwe is dat beter moet worden nagedacht waar het water komt als het hevig regent en waar overlast overgaat in schade. Het is in ieder geval niet zo dat in het vonnis de capaciteit van het riool juridisch wordt gesanctioneerd.’

Gert Dekker: ‘Ik zie deze uitspraak als een bevestiging dat je zorgvuldig moet handelen als gemeente. De wetgeving van de laatste tijd heeft erg het karakter van procesafspraken. Daarmee wordt ook aan rechters veel vrijheid geboden. En het is prima dat jurisprudentie de echte scherpe grenzen moet gaan aangeven. De zorgplicht kent echter weer heel veel beleidsvrijheid, en met een goede onderbouwing voor je keuzes sta je als gemeente op zich al snel in je recht. Het is daarom wel van belang het vonnis goed te lezen.’

Uitdaging

Pieter Jong, onderzoeker aan de TU Delft op het gebied van water- en klimaatrecht, vindt dat het belang van het vonnis van de voorzieningenrechter niet moet worden overdreven, maar ook niet onderschat. ‘Om schadeclaims te voorkomen, is het nodig dat gemeenten de nodige aanpassingen plegen aan openbare wegen. Dit is niet alleen een uitdaging voor de afdeling Wegenbeheer, maar vraagt ook om afstemming met de ruimtelijke ordenaars, de afdeling Riolering en de waterbeheerder.'

'Zeker daar waar de afgelopen jaren schade is opgetreden door wateroverlast, moet onderzocht worden welke maatregelen nodig zijn. Het zou onzorgvuldig zijn wanneer gemeenten daarmee wachten tot het GRP is geactualiseerd, want het staat buiten kijf dat gemeenten er nu al op aangesproken kunnen worden.’