Ruimdenken: natuurbegraafplaats bij oude steenfabriek

Met het plan om van de monumentale resten van een oude steenfabriek aan de IJssel een natuurbegraafplaats te maken, heeft het jonge ontwerpteam Team H+A+P de provinciale prijsvraag Ruimte voor Ruimdenkers gewonnen. De gemeente Olst-Wijhe en gebiedseigenaar Staatsbosbeheer zijn enthousiast over het plan voor Fortmond.

Eeuwige bescherming

De kans dat het plan daadwerkelijk wordt uitgevoerd is dan ook bijzonder groot, zegt Gideon Peele, die samen met Sem Holweg en Pebbles Ammerlaan het team vormt dat is opgericht voor de prijsvraag. De twee architecten en ruimtelijk ontwerper verrasten zowel de provincie als Staatsbosbeheer met een oplossing waar zij zelf niet aan hadden gedacht. De fabrieksgebouwen – een Rijksmonument – en het beschermde natuurgebied aan de IJssel kunnen met minimale aanpassingen een nieuwe functie krijgen, waarmee de natuur- en cultuurwaarden worden versterkt en de eigenaar bovendien inkomsten kan halen uit het gebied dat tot nog toe alleen maar geld kostte. ‘Met de natuurrustplaats kunnen deze waarden tot in de eeuwigheid juridisch en financieel worden beschermd’, aldus Peele.

Frisse blik op leegstand

Aan de prijsvraag is een geldbedrag van 20.000 euro verbonden. Dat gaan de winnaars gebruiken om het plan verder uit te werken. Overijssel schreef de prijsvraag vorig jaar uit om jonge ontwerpers, ondernemers en starters uit te nodigen met frisse blik te kijken naar de leegstand in de provincie. De uitdaging lag vooral ook in de buitengebieden; tot 2030 komen er 1600 agrarische bedrijfsruimtes leeg te staan, becijferde onderzoeksinstituut Alterra. Op de prijsvraag kwamen 86 inzendingen binnen, waarvan er na selectie door een jury tien overbleven waarover het publiek kon stemmen. Vrijdag werd het plan voor steenfabriek Fortmond door het publiek uitverkozen.

Beperkingen zijn kwaliteiten

Volgens de ontwerpers is het schiereiland in de uiterwaarden van de IJssel een schilderachtige plek, waar rust en uitgestrekte natuur alom vertegenwoordigd zijn. De verlaten gebouwen waar nauwelijks daglicht binnenkomt, hebben al een haast sacrale uitstraling, zegt Peele. ‘Wij zagen de uitdaging in dit onorthodoxe gebouw. Iedereen kent de voorbeelden van pakhuizen en kantoren, die zijn nog wel flexibel om te toveren naar een nieuwe bestemming. Dit is een massief bakstenen kolos, met donkere, kleine ruimtes, een monument bovendien en op een ontoegankelijke plek in een beschermd natuurgebied. Wij hebben al die beperkingen juist als kwaliteiten beschouwd: er is rust, weidsheid, geborgenheid van natuur en verstilde plekken, met gewelfde gebouwen die al bijna een soort kapellen zijn. Een schitterende plek voor een laatste rustplaats in de natuur.’

Op een andere manier kijken

Zowel Staatsbosbeheer als burgemeester en wethouders van de gemeente Olst-Wijhe reageerden enthousiast op het ontwerp van Team H+A+P. Ook de provincie vindt Fortmond een geslaagde uitkomst van het project Ruimte voor Ruimdenkers, zegt projectleider Monique Esselbrugge. Zij hoopt dat het idee mogelijk voor meerdere verlaten steenfabrieken een kans kan zijn. ‘Dit plan heeft ook bij Staatsbosbeheer wat los gemaakt. Zij zijn al tien jaar aan het nadenken wat ze met die steenfabriek moeten. In hun geijkte netwerken is het idee van natuurbegraven nooit naar voren gekomen. Dit leert hen ook om op een andere manier en met andere partijen naar hun locaties te kijken.’