‘Omgevingswet kan niet voor hetzelfde budget’

Gemeenten moeten vooralsnog zelf opdraaien voor de invoeringskosten van de Omgevingswet. Zijn er instrumenten om die beter in de hand te houden? Almere deed er als eerste gemeente onderzoek naar. 

Knoppen

Wat gaat de Omgevingswet een gemeente straks per saldo kosten? Bestaan er knoppen om een negatief resultaat te verzachten en met welke consequenties? Almere liet er als eerste gemeente onderzoek naar doen door de adviesbureaus Ecorys en Senze. Onderzoek dat in één moeite door ook duidelijkheid moest brengen in de financiële gevolgen van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb), die tegelijk met de Omgevingswet in 2022 wordt ingevoerd.

Consequenties
Het moest, zegt de Almeerse programmamanager Omgevingswet Robert de Boer maar meteen, méér zijn dan alleen een financiële doorrekening van de twee wetten. ‘We wilden ook aan de politiek duidelijk maken wat de consequenties zijn van het werken volgens de Omgevingswet en welke keuzes je daarin kunt maken. We hebben vooral gekeken naar: hoe werkt het nu, en hoe zal het straks moeten gaan werken?’ En, ja, zegt hij, dat leverde spanning op.’

Onderzoeksmodel  
Ecorys en Senze ontwikkelden een onderzoeksmodel waarbij de werkwijze onder de nieuwe wetten werd uitgesplitst in gevolgen voor het gemeentelijk systeem, voor het proces en voor de medewerkers. ‘Zo konden we de vraag beantwoorden wat de invoering van de Omgevingswet en de Wkb betekent voor de afdeling vergunningverlening, toezicht en handhaving’, vertelt projectleider implementatie Marc Schijff.

Taken en werkzaamheden
‘Door vooroverleg met initiatiefnemers haal je immers meer werk van buiten naar binnen’, zegt Schijff. ‘En als systemen en processen veranderen, veranderen ook taken en werkzaamheden. Je zult werknemers met andere competenties moeten hebben. Wat betekent dat voor de ambtenaren die je in dienst hebt. Kunnen zij die nieuwe houding aan? Daarbij hebben we onderscheid gemaakt tussen eenmalige kosten, zoals de aanschaf van een nieuw systeem, en structurele kosten die elk jaar terugkomen.’

Voorkant
Meest verrassende uitkomst van het onderzoek voor Schijff was dat de hoeveelheid werk voor gemeenten in principe niet verandert, maar wel de aard van het werk. ‘Het verschuift meer naar de voorkant, vanwege het vooroverleg, en meer maar de achterkant in de sfeer van handhaving. Maar het middengedeelte – het toezicht houden tijdens de bouw – dat verschuift naar de private kwaliteitsborger en verdwijnt. Hiermee verdwijnt tevens een deel van de legesinkomsten.’

Twee varianten
Almere liet twee varianten ontwikkelen. In de eerste draaide het om ‘financieel optimaliseren’ om zo de wegvallende inkomsten uit leges te compenseren. In de tweede  variant wilde Almere de initiatiefnemende burger zoveel mogelijk ontzorgen. Schijff: ‘Maar als je de burgerparticipatie vol opendraait, dan weet je dat het je veel extra geld gaat kosten. Het was voor ons belangrijk om die twee extremen te schetsen. Omdat je daarmee het gesprek in de organisatie op gang krijgt over welke keuzes we als Almere  willen maken. We willen de discussie op gang brengen.’

Echt veel geld
Goed, er was ook nog een derde variant naast de twee extremen: ruwweg voortzetting van het huidige beleid. Die geeft immers de meest realistische inschatting van de invoeringskosten. ‘Bij ongewijzigd beleid zullen onze leges-opbrengsten met meer dan 20 procent dalen’, zegt Schijff. ‘Dat is echt veel geld. Dan praat je in Almere over iets meer dan 2 miljoen euro.’

Cruciale vraag
Wil de gemeente de extra kosten terugverdienen, dan zal er dus aan de beleidsknoppen moeten worden gedraaid. En dan kom je uit op een cruciale vraag, aldus De Boer: ‘Wat voor gemeente willen wij als Almere zijn? De bedoeling van de Omgevingswet sluit heel erg aan bij ons dna. Kijk maar naar hoe wij in de wijk Oosterwold met initiatieven van burgers omgaan. Wij willen graag innovatief en inventief zijn. Maar ja, tegelijk hangt die euro als een zwaard van Damocles boven ons hoofd. Het moet allemaal wel betaald kunnen worden.’ 

Enorme uitdaging
Dus geen budgetneutrale invoering in Almere? De Boer ‘Dat wordt een enorme uitdaging. Ik zie dat niet voor me.’ Projectleider implementatie Schijff: ‘Dat ben ik helemaal met Robert eens. Ons onderzoek, maar ook de andere onderzoeken die nu gebeuren onder de vlag van de VNG – die laten dat beeld allemaal ook zien: het kan niet voor hetzelfde budget.’

Lees het hele verhaal over de invoeringskosten van Almere deze week in BB18 (inlog)