Binnenstadsbewoners van steden als Amsterdam, Barcelona, Venetië en Berlijn voelen zich niet meer thuis in eigen omgeving. Ze worden overspoeld door massatoerisme en de overlast die dit met zich meebrengt. Algemeen is de verzuchting: ‘Wij willen onze binnenstad terug’. Docent integrale veiligheidskunde Richard de Vries buigt zich over de vraag hoe je binnensteden weer leefbaar kunt maken, met behoud van een gezonde economie.
Baas in eigen binnenstad
Bij het leefbaar maken van een stad moet de focus niet liggen op economische groei, maar op het voorzien in human needs.
Eigenheid
Als ik door de Rotterdamse binnenstad loop, herken ik de eigenheid van de stad, de constante bouwwerkzaamheden, het willen vernieuwen, het rauwe en de nuchtere doe-mentaliteit — de stad ademt Rotterdam. Deze duidelijke herkenbaarheid wakkert een gevoel van trots en eigenaarschap aan. Iets waar je deel van uit wilt maken. Van huis uit heb ik ook het Amsterdamse stadsleven meegekregen. Ik herinner me nog als de dag van gisteren hoe ik in de jaren ’80 met mijn vijf Amsterdamse ooms een ommetje door de binnenstad liep. Het leek alsof ze iedereen kenden. Spontaan ontstonden er gesprekken met voorbijgangers en ze voelden zich duidelijk thuis in eigen stad. Deze ontmoetingen en de spontane sociale interacties waren voor mij typerend voor de Amsterdamse binnenstad.
Lallende toeristen
Anno 2022 zie ik dat spontane Amsterdamse niet meer terug in de binnenstad. Het voelt vervreemd en on-Nederlands tussen de massa’s lallende en schreeuwende toeristen, drugsdealers en giftshops. Dat zich niet meer herkennen in de eigen leefomgeving is niet specifiek een Amsterdams fenomeen. Door jaren van massatoerisme en de overlast die dit met zich meebrengt, voelen binnenstadsbewoners van steden als Barcelona, Florence, Venetië en Berlijn zich niet meer thuis in eigen omgeving. Stadsbewoners van toeristische hotspots willen zich weer thuis voelen en missen het gevoel dat de leefomgeving nog van hen is.
Contact
Vanuit mijn rol als kernteamlid Stegenaanpak van de gemeente Amsterdam, waarbij we 27 Amsterdamse stegen leefbaarder en groener willen maken, heb ik diverse binnenstadsbewoners gesproken die dit bevestigden: ‘Ik heb mijn buren opnieuw leren kennen, door de rust op straat kwamen we elkaar tegen en kwam het buurtgevoel terug.’ Dit contact met de buren is een van de belangrijkste redenen waarom men in de binnenstad blijft wonen. Nu in de meeste steden de coronamaatregelen weer zijn losgelaten, is het toerisme weer toegenomen en hiermee ook de klachten van bewoners: ‘De eerste toerist die ik tegenkwam na de lockdown plaste tegen mijn voordeur.’
Overlast
De conflicterende belangen in de binnenstad zijn duidelijk. Aan de ene kant brengen de toeristen geld in het laatje; aan de andere hebben zij een negatief effect op de leefbaarheid. Stadsgeograaf Zef Hemel geeft in zijn binnenstadsvisie een mogelijke oplossingsrichting. Hemel betoogt dat als we de verdwijnende sociale functies in de binnenstad weer terug willen, deze gefaciliteerd moeten worden in de vorm van groene ontmoetingsplekken. Stadsmaker Floor Ziegler benoemt de ‘tussenruimte’ als geschikte plek voor een ontmoetingscentrum. Zij refereert hier aan plekken zonder specifieke functie waar mensen samenkomen – denk aan een pleintje, een oversteek of de hal van een flat.
Ontmoeting
Bij het leefbaar maken van een stad moet de focus niet liggen op economische groei, maar op het voorzien in human needs. In welvarende steden gaat dit verder dan de basisbehoeftes: het gaat veel meer om leisure, sociale binding en zingeving. Ontmoetingsplekken kunnen veel van deze behoeften faciliteren. Als deze ontmoetingsplekken worden ingericht als binnentuinen, verbetert dit tevens de uitstraling, de veiligheidsbeleving, de biodiversiteit en zorgt het ook nog eens voor minder stoeptegels en dus een betere afwatering.
Tuinstad
De eerste stappen worden al gezet met de stegenaanpak in de Amsterdamse binnenstad, waarbij diverse stegen groener en leefbaarder worden gemaakt. Een mooi voorbeeld is de Rozenboomsteeg: daar ontmoeten bewoners en ondernemers elkaar bij het zelfbeheer van groen, en zo ontwikkelen ze eigenaarschap over hun leefomgeving. Door de stad in te richten als tuinstad ontstaat de mogelijkheid om toeristen aan te trekken met behoeften die beter aansluiten bij die van de binnenstadsbewoners. Deze gelijke behoeften, samen met het faciliteren van ontmoetingen, kunnen de verbinding leggen tussen beide groepen. Hierdoor ontstaat herkenning en onderling begrip. Het ontmoeten en herkennen van de toeristen vergroot de aanspreekbaarheid op overlast en schept een handelingsperspectief.
Richard de Vries
Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 21, 11 november 2022
