Verander je mindset, begin bij het gemeentelijk omgevingsplan
Column van Peter van de Laak
Dit motto is van toepassing op Ommen. Andere gemeenten kunnen zich eraan spiegelen. Een andere mindset: makkelijk gezegd, maar hoe doe je dat? In Ommen zijn ze gestart met een aftrap in de krochten van het gemeentehuis. Als je een nieuw fundament wilt leggen, dan kun je daar het beste beginnen. Wat blijkt: je raakt in gesprek met collega’s waar je anders niet direct bij de kamer binnenloopt. Ook niet beginnen met kaartjes en gebieden inkleuren. Dan kom je al snel in de geijkte patronen terecht.
Communicatie was zeker een succesfactor in Ommen, maar niet door eerst een communicatieplan te maken. Op een ongebruikelijke plek beginnen helpt om op een andere manier met collega’s in contact te komen. Daarbij telt ook de klikfactor. Van daaruit zijn werkgroepen ontstaan met een brede expertise. Je laat je verrassen door collega’s en hun talenten. Wat heeft ieder in zijn of haar DNA? Door te werken op basis van het DNA van mensen, haal je het meeste rendement uit het groepsproces.
Cruciaal was ook het besef om het plan niet vanuit de ruimtelijke ordening aan te vliegen. Bij een omgevingsplan denk je al snel aan het anders inrichten van de ruimte, verhogen van kwaliteit en beleving van wonen en landschap. Maar dan beland je al snel in de geijkte patronen en processen. Inventariseren, verkennen, schetsen en tekenen, rekenen en plannen. Iedereen doet zijn bekende kunstje. In Ommen dus niet. In plaats daarvan is gestart bij de missie en ambities van de politiek, bestuur, organisaties, burgers en ondernemers. Het resultaat: negen thema’s met concrete ambities.
Momenteel speelt landelijk de discussie over omgevingsvisie of omgevingsplan. Dat is meer dan alleen een semantische discussie. Het omgevingsplan van Ommen (GOP) is een integrale structuurvisie, een omgevingsvisie. Op dit moment experimenteren enkele gemeenten met een bestemmingsplan-plus, waarin bestaande verordeningen zijn geïntegreerd. De proeve van de Omgevingswet noemt dit het gemeentelijk omgevingsplan. Daarin is de vraag aan de orde: hoe om te gaan met regels over ruimtegebruik, leefomgeving, welstand? Welke flexibiliteit wil je in bestemmingsplannen bieden aan burgers en ondernemers voor nieuwe initiatieven? In Ommen is gekozen voor een andere aanpak. Past een initiatief niet binnen het bestemmingsplan, dan wordt gekeken of het past binnen één van de thema’s in het GOP. Wanneer dat het geval is, dan dient de initiatiefnemer de spelregels uit het GOP te volgen. Kortom, zo weinig mogelijk regels, maar sturen op uitgangspunten en principes.
Als je een omgevingsvisie of omgevingsplan maakt, zal je als bestuur ook moeten nadenken over de prioritaire investeringen. Zeker nu de grondexploitatie onderdruk staat en er meer creativiteit nodig is om andere financieringsbronnen aan te boren. Hoe kun je van een zes een acht maken? Vaak wordt daarbij vergeten dat een deel van de investeringen niet terug vloeit in de gemeentekas, maar terecht komt op de ‘gemeentebalans’. In de vorm van extra natuurwaarde, cultuurhistorische kwaliteit, gezondheid en burgerschap. Deze immateriële baten worden doorgaans over het hoofd gezien, maar het is wel het kapitaal voor toekomstige generaties. Dus naast de gemeentebegroting met uitgaven en inkomsten, zal je bij het maken van afwegingen ook rekening moeten houden met de balans tussen materiële en immateriële baten. Dat is ook een andere mindset.
In Ommen is er een nieuw college en coalitieakkoord. Nu blijkt dat de programmabegroting voor de nieuwe collegeperiode niet geënt is op de thema’s en doelen van het gemeentelijk omgevingsplan. Een stap terug? Misschien wel, misschien niet. Ondanks alle energie die is geïnvesteerd en vooruitgang die is geboekt, moet je op de hoede blijven om niet weer oude bekende patronen te volgen. Er is nog veel werk te doen.
Hoezeer ik ook een voorstander van positief denken ben, dit verhaal staat iets te zeer in de ‘hoera-stand’. Cruciaal is het bijna overleesbare zinnetje met het woordje ‘niet’. De schrijver stelt het juist: ‘’past een initiatief niet binnen het bestemmingsplan dan …’’ En laat het daar nu allemaal om draaien.
Zolang de wet de wet is gaat een bestemmingsplan boven elk ander plan, of het nu structuurvisie, omgevingsvisie of gop heet. Juridisch is het geen de burgers bindend besluit. Dat betekent dus ook dat het burgers niet de gelegenheid geeft zich hierop te beroepen en het hun dus niet meer vrijheid geeft. Indien iets wel is geregeld in een bestaand bestemmingsplan en het daar volgens het ‘ouderwetse’ denken niet mag zal op een initiatief van een inwoner altijd het antwoord van de gemeente zijn “helaas, gaat niet door, bestemmingsplan zegt dat het niet mag.’’ En uitgepraat ben je. En dat zijn de inwoners van Ommen dus nog wel een tijdje want Ommen bestaat voor 90% uit buitengebied en het buitengebied heeft een bestemmingsplan dat stijf staat van verbodsregels.
Het kàn natuurlijk wel een mooi verhaal worden. Daarvoor hoeft alleen het bestemmingsplan buitengebied alsnog aangepast te worden zodat alle ‘mag niet’ niet per definitie ‘mag niet’ blijft. Het in lijn gebracht wordt met de goede gedachte van het omgevingsplan en de omslag in denken die de gemeente zegt te willen maken ook daadwerkelijk gemaakt wordt door effectief de-regels-om-het-hebben-van-regels uit het systeem te halen. Die activiteit dus die eigenlijk plaats had moeten vinden alvorens het omgevingsplan werd gelanceerd. Indien daarbij gezorgd wordt dat in het omgevingsplan criteria staan die objectief zijn en voor alle inwoners kunnen gelden (als overheid kun je bijvoorbeeld het geven van toestemming wel af laten hangen van bouwtechnische veiligheid maar niet van een vriendschappelijke relatie die een inwoner al dan niet met diens buurman zou hebben) dan, jawel dàn heeft Ommen een staaltje van formaat geleverd en is daadwerkelijk uniek. En dan – ik beloof het hierbij – zal ik graag een heeeel positief stukje schrijven.
Ommen, verander je mindset ! En vergeet niet dat veranderen een werkwoord is. Succes !
Mw. Nijhuis
Inwoner van Ommen