Groene buurderij

Langs de akkerrand geurt de kamille tussen het koolzaad. Hoog in de lucht kwinkeleert een veldleeuwerik. Aan de perenbomen zijn pas kleine peertjes ontsproten. Ergens langs een sloot liggen twee reusachtige potloden, punten geslepen aan iepenstammen. De ene punt is blauw geverfd, de ander rood. ‘blauw voor groen’ en ‘rood voor groen’ staat er op een bordje, doelend op het ruimtelijkeordeningsjargon waarbij nieuwe natuur kan worden gefinancierd door respectievelijk waterberging of woningbouw.

Deze zomerse juniochtend benen Jan Ham en Florian de Clercq tevreden langs de rand van hun percelen. De grens tussen hun beider land voorziet al in een boerenwandelpad. Beide buren boeren in de Haarlemmerpolder, vlakbij Nieuw-Vennep. Ham is akkerbouwer op de Elisabethhoeve. Op het 120 hectare tellend bedrijf, grotendeels in pacht, verbouwt Ham bieten, koolzaad, tarwe en aardappelen. De Clercq vormt de vijfde generatie van een familie die rond 1850 tot de pioniers behoorde in de toen net drooggelegde Haarlemmermeerpolder. Zijn 31 hectare grote landgoed De Olmenhorst bevat een biologische appel- en perengaard, een kaasmakerij, feest- en vergaderaccomodatie en bedrijven zoals een architectenbureau, een zijdeatelier en een landgoedwinkel.

‘Kijk’, wijst De Clercq, ‘daar in de verte zie je een wilgenboom. Dit voorjaar is er tijdens boomplantdag op vijfhonderd meter eentje geplant in de vlakke polder. Onze voorouders deden het ook en noemden het “de vijfhonderd el-boom”. Ze hadden dan namelijk een plek waar ze met hun personeel konden schaften.’

Samenwerken

Ham en De Clercq namen in 2005 het initiatief om als buren meer te gaan samenwerken. Bij hen voegde zich cultureel ondernemer Gert-Jan van Maris, die even verderop onder de naam ‘kunst in de polder’ onder meer een galerie en een beeldentuin bestiert. De reuzenpotloden zijn door Van Maris gemaakt. Gedrieën lanceerden zij het concept van ‘de buurderij’. De buurderij is een plattelandsonderneming die naast voedselproductie ook meer maatschappelijke functies wil vervullen, legt het drietal uit langs de rand van de smalle vaart die de grens tussen de bedrijven vormt.

Eind juni werd in Nieuw-Vennep een studiedag gehouden over deze nieuwe vorm van plattelandsontwikkeling. Ook InnovatieNetwerk van het ministerie van LNV behoort van meet af aan tot de initiatiefnemers. De provincie Noord-Holland participeert in het plan voor de Buurderij, net als de gemeente Haarlemmermeer. Woningcorporatie Ymere en de Rabobank zijn betrokken. De buurderij kan ook rekenen op de steun van de Agrarische vereniging De Meerboeren en het stallingsbedrijf Glastuinbouw Nederland. Al deze instanties denken dat er kansen liggen om met dergelijke buurderijen de positie van de landbouw te versterken. Bekende vormen zijn kamperen bij de boer, recreatie en boeren met de natuur.

Via Buurderij Haarlemmermeer-Zuid komen stedelingen weer in contact met de land- en tuinbouw. ‘Dat kan door mensen uit de buurt bijvoorbeeld mede-eigenaar te maken van een appelboom of zelfplukdagen te organiseren in de fruitboomgaard’, zegt Gaston Remmers, die de drie ondernemers in de buurderij begeleidt. Ook met kinderfeestjes bij de boer, het tegen betaling getuige zijn van de geboorte van een kalfje en boomplanten wordt mondjesmaat geëxperimenteerd. Zulke vormen van warme financiering zorgen voor betrokkenheid van stadsbewoners bij ‘hun eigendom’ op het platteland en voorzien de boer tevens van neveninkomsten.

Ook wordt op de 240 hectare van Buurderij Haarlemmermeer- Zuid ruimte vrijgehouden voor clubhuizen voor stedelingen, zoals scouting, een kinderdagverblijf, een dierenbegraafplaats, kinderboerderij met ruige dieren, een openluchttheater, volkstuinen en belevingstuinen. Zelfs het ‘trouwen bij de boer’ wordt gezien als een nieuwe vorm van inkomsten. Tevens circuleert het bouwen van een nieuwe kerk als optie in de plattelandsvernieuwing.

De dorpsraden van diverse dorpen in de omgeving van de buurderij zijn enthousiast over het initiatief, aldus Remmers. ‘Ze zien het als een kans om de blik meer naar de omgeving te richten. Er liggen daardoor mogelijkheden voor nieuwe vormen van een duurzame wederkerigheid tussen boeren en burgers. Door de clubhuizen bij elkaar te plaatsen, ontstaat er ook meer sociale veiligheid.’

Nieuw meer

Waterberging wordt gezien als een nieuwe maatschappelijke functie waarbij de landbouw een belangrijke rol kan spelen. De buurderij Haarlemmermeer- Zuid wil voorzien in een substantieel deel van de twee miljoen kubieke meter seizoensberging en één miljoen kuub piekberging, de totale opgave van de Haarlemmermeer- westflank. ‘Dat kan deels door een nieuw meer te maken in het gebied, want alleen dan kunnen we zware buien opvangen’, zegt projectleider Remmers.

Seizoensberging kan relatief eenvoudig door sloten uit te diepen en hier en daar vaarten te verbreden. De buurderij ziet daarbij ook kansen voor nieuwe natuur, waaronder grote grazers. ‘Dan moeten de taluds van de sloten geleidelijker aflopen.’ De waterberging kan bovendien ook letterlijk tegenwicht bieden aan de toenemende zoute kwelstroom. Die kwel wordt gevoed door zeewater dat onder de duinen door komt en in de diepe polder weer opborrelt. Zoute kwel veroorzaakte schade aan de gewassen van boeren en tuinders. Met de toenemende zeespiegel aan de zeezijde en de gestage bodemdaling aan de landzijde (veenweidegebied zakt jaarlijks één centimeter) zal deze kwel alleen maar toenemen. Massieve waterberging zal het zoute water verdunnen en bovendien de kwelstroom enigszins een halt toeroepen.

Rood

Een landschapsarchitect heeft het plan verder ingevuld. Daarbij is ook ruimte gereserveerd voor een bescheiden hoeveelheid woningen. De verkoop of de verhuur van dergelijk ‘rood’ zou ook meer groen kunnen voortbrengen. De planregisseur voor het grotere gebied waarbinnen de buurderij valt, wil nog wel een stapje verder gaan. ‘Ik raad de initiatiefnemers aan met de ogen van een projectontwikkelaar naar het plan te kijken’, zegt Kees van Ruyven. Hij heeft de aanstaande herinrichting van de gehele Westflank van de Haarlemmermeer in portefeuille. ‘Dergelijke buurtgebonden projectontwikkeling, inclusief het beheer, zou een mogelijke nieuwe vorm van ondernemerschap kunnen betekenen’, aldus Van Ruyven op de studiedag.

Van hem mag het gebied dat de buurderij denkt te bestrijken nog wel verdubbelen tot zo’n 500 hectare. In dat geval zou het initiatief bijna een zesde van het gehele Westflank beslaan. De provincie wil in deze herstructurering niet alleen grootschalige waterberging en 900 hectare recreatief groen realiseren. ‘We voorzien ook in de bouw van tienduizend nieuwe woningen’, houdt Van Ruyven zijn gehoor voor. ‘Denk daarbij aan enkele plukjes van nieuwe woningen van vijftig tot 75 woningen.

Daarvan kunnen er bijvoorbeeld best één of twee op de buurderij. Maar denk ook aan de bouw van een geheel nieuwe kern van twee- tot drieduizend woningen. Dat nieuwe dorp zal Zwaansluis heten en langs de ringvaart worden gesitueerd. We streven tevens naar een waternetwerk dat uiteindelijk aantakt op de waterwegen rond Amsterdam. Wat zou het mooi zijn als je op Landgoed de Olmenhorst op je bootje kon stappen om het Prinsengrachtconcert te bezoeken’, mijmert Van Ruyven.

Op de grens tussen de samenwerkende buren van landgoed Olmenhorst en de Elisabethhoeve kwinkeleert nog steeds de veldleeuwerik met karakteristieke duikvluchten en geroep boven de akkers. De reusachtige potloden met de rode en blauwe punten wachten geduldig.