Over twee weken debatteert de Tweede Kamer over het kabinetsvoorstel om de verplichte toetsing door gemeentelijke welstandscommissies af te schaffen. Vooruitlopend daarop toog staatssecretaris Ank Bijleveld (Binnenlandse Zaken, CDA) afgelopen maandag voor een werkbezoek naar Amstelveen, een gemeente die zich al langer inzet voor vereenvoudiging van het welstandsbeleid. In een achterafzaaltje van het raadhuis ging ze met deskundigen in discussie over haar plan.
Bijleveld is niet bang voor Belgische toestanden
Het kabinet wil de verplichte welstandstoets afschaffen. Dat is makkelijker voor de burger. Gemeenten verliezen het belang van welstand…
Gemeenten mogen in het kabinetsvoorstel voortaan zelf bepalen hoe ze hun welstandsbeleid vormgeven. Door de verplichte welstandstoets uit de Woningwet te halen, hoopt Bijleveld te voorkomen dat plannen ‘om soms onverklaarbare redenen’ in een laat stadium worden geblokkeerd. ‘Dat leidt tot veel onbegrip bij burgers.’ Bovendien zou de toets voor veel eenvoudige projecten overbodig zijn en daardoor onnodig veel tijd in beslag nemen.
In Amstelveen ging zij met betrokkenen in discussie over de mogelijkheden die gemeenten hebben om hun welstandsbeleid op klantvriendelijke wijze vorm te geven. De Amstelveense wethouder Frans Hellendall (Financiën, VVD) meldde zich in de zomer van 2007 voor het eerst bij het rijk met de vraag of het niet makkelijker kon. De advisering door een onafhankelijke welstandscommissie leidde zo nu en dan tot behoorlijke vertragingen bij het aanvragen van bouwvergunningen.
Gebieden welstandsvrij verklaren, zoals sinds 2003 mogelijk is, vond Hellendall echter te ver gaan. Zijn voorkeur gaat uit naar een variant waarin een ambtenaar al in een vroeg stadium nieuwe bouwplannen beoordeelt. Ervaring met deze vereenvoudigde toetsvorm deed de gemeente al op, met het verschil dat er nog steeds verplicht één lid van de welstandscommissie meekijkt.
Kluitjesvoetbal
Bijleveld juicht de Amstelveense aanpak toe. ‘De onafhankelijke welstandscommissie blijkt veelal geen toegevoegde waarde te hebben op de welstandsnota. Op basis van een goed opgestelde nota zou iedereen in staat moeten zijn om een bouwplan te beoordelen.’ Bang voor ‘Belgische toestanden’ is de staatssecretaris dan ook niet. ‘Ik verwacht niet dat gemeenten het belang van een kwalitatieve welstand uit het oog zullen verliezen. Dat doen ze nu ook al niet.’ Iedereen lijkt het maandag in Amstelveen met Bijleveld eens. Toch zijn er ook kritische geluiden van voorzitter Flip ten Cate van de Federatie Welstand.
‘Onafhankelijk toezicht blijft hard nodig. Iemand moet soms nee durven zeggen, dat is wellicht de reden waarom welstandscommissies niet bij iedereen even populair zijn.’ Ten Cate vreest bovendien ‘kluitjesvoetbal’ aan de voorkant van de plannenfase, waarin ook al getoetst wordt op archeologische en monumentale waarden en milieu-eisen. ‘We hebben een doelverdediger nodig om te voorkomen dat een van de jongetjes zomaar een doelpunt scoort.’
Ten Cate vindt dat er eerst beter nagedacht moet worden over een nieuw welstandsstelsel voor wordt overgegaan tot afschaffing van het bestaande systeem. ‘Ambtenaren in gemeenten zonder stedenbouwkundige dienst zijn niet altijd capabel genoeg om plannen te beoordelen. Het gevaar bestaat dat zij zich laten inpakken door projectontwikkelaars.’
Bijleveld is het daar niet mee eens. ‘Inspectierapporten laten zien dat ambtenaren daar prima toe in staat zijn.’ Bovendien zullen gemeenten voor ingewikkelde plannen nog steeds te rade gaan bij hun welstandscommissies, verwacht de staatssecretaris.
Schetsfase
Bijleveld krijgt bijval van Bart Wauben, dorpsbouwmeester in de Limburgse gemeenten Sevenum en Maasbree. Die gemeenten verklaarden zich in 2007 tot welstandsvrij gebied en laten alle bouwplannen sindsdien controleren door Wauben. ‘Welstand achteraf toetsen is niet meer van deze tijd. Deskundige architecten zijn maanden met een plan bezig, wie ben ik om daar in vijftien minuten een oordeel over te vellen.’
Wauben kijkt al in de schetsfase mee om waar nodig bij te sturen. ‘Ik vraag me af waar we ons druk over maken, want er zijn voldoende waarborgen. Critici waarschuwen voor Belgische toestanden, maar om eerlijk te zijn voel ik me vaak minder behaaglijk in een volledig door de welstandscommissie geaccordeerde Nederlandse vinexwijk.’ Voorwaarde voor het slagen van nieuw welstandsbeleid is flexibiliteit, stelt Wauben. ‘Geef architecten de ruimte. Als je de welstandsnota dichttimmert, wordt elk experiment de das omgedaan, dat is de dood in pot.’
