Wijken van het gas? Maak een solide plan!

Medio oktober verscheen De Leidraad voor aardgasvrije wijken. Voor gemeenten een welkome tool om uiteindelijk in 2021 een Transitievisie Warmte op te kunnen leveren. Maar de leidraad maakt het ontwikkelen van een visie nog geen invuloefening, stelt Vincent Jansen, hoofd afdeling Energie & Duurzaamheid bij Sweco. ‘De energietransitie is gedeeltelijk onontgonnen terrein en zeer complex van aard. Zet als gemeente daarom een multidisciplinair team op dit thema, investeer in het voorwerk en pak het integraal aan.’

Met de leidraad krijgen gemeenten objectieve informatie op basis van transparante, gevalideerde en feitelijke data. Daarbij zijn standaard enkele gasloze strategieën al doorgerekend. Onderdeel van deze leidraad is een viewer op basis van het Vesta Mais-model, waarmee scenario’s – al dan niet verrijkt met lokale data – doorgerekend kunnen worden. Een waardevol, maar ook complex instrument, dat bovendien uitgaat van generieke data. ‘Sweco leidt gemeentemedewerkers op om met het Vesta Mais-model om te kunnen gaan. Willen gemeenten dit model goed kunnen toepassen, dan moeten ze een breed palet aan expertises inzetten om tot een passende lokale uitkomst te komen’, legt Vincent Jansen uit. ‘Het is cruciaal dat de uitwerking van dit soort lokale plannen gedaan wordt door mensen met expertise in zowel de projectontwikkeling als de realisatie en exploitatie van energiesystemen.’ 

Multidisciplinair 

Vaak ziet Jansen gemeenten de energietransitie niet door een multidisciplinair team de energietransitieopgave oppakken. ‘Maar een transitieopgave is een complex onderwerp, waar gemeenten hun vingers lelijk aan kunnen branden als ze zonder goed doordacht plan aan de slag gaan. Aspecten zoals communicatie, participatie, contracten, technische en financiële haalbaarheid moeten gemeenten daarin zeker meenemen. Daarnaast moet je de kerngetallen op orde hebben, want anders bouw je een plan op feiten die niet kloppen. De energietransitie is gedeeltelijk onontgonnen terrein. Zet als gemeente daarom een multidisciplinair team met expertise op het gebied van de verschillende fasen van een project op dit thema, investeer in het voorwerk en pak het integraal aan. Zo bouw je aan een solide plan.’ 

Scenario’s 

Een solide plan maken, betekent volgens Jansen ook denken in scenario’s. ‘Wil je een wijk van het gas af hebben, dan is het essentieel dat het alternatief betrouwbaar is. Maak daarom op basis van technische en financiële berekeningen verschillende scenario’s, zodat je altijd een back-up hebt mocht het voorkeursscenario uiteindelijk niet haalbaar zijn.’ Jansen noemt nog een voordeel van het ontwikkelen van verschillende scenario’s. ‘Je kunt de bewoners een keuze bieden en hen snel in het proces betrekken. Timing is daarbij overigens cruciaal: je moet al wel iets te vertellen hebben, maar ook niet te lang wachten met het presenteren van een scenario. Dat komt erg nauw. Daarom is het goed om van ruwe contouren toe te werken naar een steeds gedetailleerder scenario en in dat proces het juiste moment te bepalen om te bewoners te betrekken.’ 

Exploitatie 

Bewonersparticipatie is wat Jansen betreft niet alleen relevant in de besluitvormingsfase. Ook in de exploitatiefase kan de gemeente haar bewoners laten meedoen. In landen om ons heen, zoals Duitsland en Denemarken, is dit al vrij gebruikelijk. ‘Je kunt allerlei vormen bedenken waarin bewoners participeren in de energietransitie’, legt Jansen uit. ‘Je kunt aandelen uitgeven of bijvoorbeeld een coöperatie in het leven roepen. Daarbij kun je samen bepalen hoeveel inspraak de bewoners hebben en hoe je het verdienmodel inricht.’  

Participatie 

Het uiteindelijke succes van het project valt of staat met de acceptatie van de bewoners, stelt Jansen. ‘In Tilburg werken we bijvoorbeeld mee aan het opzetten van een gasvrije wijk waarbij de bewoners participeren in de ontwikkeling en de exploitatie. Voordat er überhaupt scenario’s op tafel kwamen, zetten we samen met de lokale bewonerscoöperatie een enquête uit onder de bewoners om te kijken waar hun behoeftes lagen. Hoe groot moest de besparing zijn wilden de bewoners instappen? Welke rol zagen voor zichzelf in de ontwikkeling? Et cetera. Ook van belang is het opzetten van een digitaal loket waar bewoners met al hun vragen en opmerkingen terecht konden. Zo maak je de energietransitie laagdrempelig en creëer je meer draagvlak voor je plannen.’ 

Contractkennis 

Wat in een integrale transitieaanpak zeker niet mag ontbreken, is contractkennis. Jansen: ‘Juist omdat het om onontgonnen gebied gaat, is het financiële risico voor gemeenten groot. Bij Sweco hebben we een aantal gemeenten en private partijen de mist zien ingaan, omdat ze bijvoorbeeld garant stonden voor de exploitatie van een warmtenet. Dit kun je ondervangen als je na een financiële doorrekening contractueel vastlegt welke partij waarvoor verantwoordelijk is. Waarom zou de gemeente bijvoorbeeld financieel verantwoordelijk moeten zijn voor de exploitatie? Als dit toch noodzakelijk is, dan is het van belang om de impact te bepalen bij verschillende scenario’s. Ook kan deze verantwoordelijkheid weggelegd worden bij externe partijen of nieuw op te richten entiteiten. Kijk goed naar welke rol je als gemeente hierin wilt nemen en wat haalbaar is.’     

 

---

Meer informatie? 

Meer informatie over gasvrije wijken en hoe Sweco hierbij kan helpen? Neem contact op met Vincent Jansen via vincent.jansen@sweco.nl.

---