Drie wegen van verduurzaming

Gemeentelijk beleid nog in kinderschoenen

‘Gemeenten hebben het te druk met hun vaste taken’, zegt Bart Hoevers. Samen met Gerben Dros richtte hij de stichting Bewust Investeren op om een antwoord te geven op het vraagstuk van de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed. ‘Het is geen kerntaak van gemeenten. Maar het is het enige waar wij mee bezig zijn.’ Gemeenten willen wel verduurzamen, maar nu de daad bij het woord gevoegd moet worden, dienen zich lastige vraagstukken aan. Monumentale panden bijvoorbeeld, waarvan de historische waarde in stand gehouden moet worden. En scholen, vanwege de financiële constructie: gemeenten krijgen geld van de overheid voor nieuwbouw, maar schoolbesturen hebben de verantwoordelijkheid voor het onderhoud. Afspraken voor verduurzaming zijn vanwege die constructie moeilijker te maken. Toch moeten gemeenten het goede voorbeeld geven.

De aanpak van Bewust Investeren werkt als volgt: gedurende dertig jaar neemt de stichting het gebouw over en betaalt de gemeente erfpacht. Aan het begin van de periode wordt een aanpak afgesproken en worden contracten ondertekend en dan gaat de stichting aan de slag met het verduurzamen. De stenen worden verkocht aan de stichting, maar de gemeente blijft zich gedragen als eigenaar. De projecten voor verduurzaming duren een of twee jaar en de rest van de periode is voor het monitoren van de voortgang en het onderhouden van de investeringen. Zo worden het risico en de grote investeringen bij de gemeente weggehaald en kan de stichting zich volledig richten op verduurzaming, gebruikmakend van de expertise en het netwerk.

‘Het is een disruptieve aanpak’, zegt Dros. ‘Niemand doet het zo. En het is ook een ongewone aanpak, want de stenen zijn niet van ons en zullen dat ook nooit worden. De gebouwen gaan terug naar de maatschappij.’

Delicaat
De stichting heeft zich als doel gesteld om in 2025 een miljoen vierkante meter te verduurzamen. Met de huidige contacten zitten ze op ongeveer een kwart. Ze hebben van drie gemeenten een opdracht gekregen, met zeven zijn er overleggen met het college van B en W, en met tien zijn er verkennende gesprekken.

Bewust Investeren bevindt zich nog in de delicate beginfase (en wil daarom nog geen namen van gemeenten noemen). Hoevers: ‘We zijn in de beginfase, maar ons netwerk staat klaar om snel uit te bouwen.’ Er zijn meerdere manieren om het verduurzamen aan te pakken. Sommige gemeenten kiezen ervoor zelf op de begroting te zoeken naar investeringsmiddelen. Teams van ambtenaren geven dan de opdracht om gebouwen te verduurzamen. Zeist, Breda en Nijmegen doen het zo. Groningen heeft een gespecialiseerde afdeling opgezet die alle energierekeningen en onderhoudsrekeningen beheert. De Groningse Energie Service Compagnie (GrESCo) heeft als opgave om de gemeente met zijn 250 gebouwen uiterlijk 2035 energieneutraal te maken.

‘We zien nog een derde mogelijkheid’, zegt Caspar Boendermaker, specialist duurzaamheid bij BNG Bank. De publieke sectorbank werkt samen met de twee zojuist genoemde stichtingen, maar ziet ook dat sommige gemeenten bezig zijn met aanbestedingen voor marktpartijen om een aantal gebouwen energieneutraal te maken.

‘Het grote voordeel’, zegt Boendermaker, ‘is dat ook hier de gemeente ontzorgd wordt. Je betaalt een marktpartij op basis van een belofte. Als de marktpartij dat niet waarmaakt dan hoef je niet te betalen, om het eenvoudig uit te drukken. Het is een hele goeie financiële prikkel om te presteren.’

Met Brummen en Gooise Meren wordt gekeken naar aanbestedingen en naar mogelijkheden om hier een standaardmodel voor te maken. ‘In de praktijk kan het zijn dat iedereen het individueel oppakt. Marktpartijen willen zo makkelijk mogelijk aan opdrachten komen, maar als elke gemeente de opdracht op een andere manier omschrijft en er telkens weer juristen aan te pas moeten komen, dan hebben de marktpartijen er op een gegeven moment ook geen zin meer in.’

Netelige kwesties
De drie genoemde oplossingen kunnen oplossingen bieden voor netelige kwesties als het verduurzamen van scholen en monumentale gebouwen. Een aanbesteding of een erfpachtconstructie maakt het verduurzamen van een school een stuk beter behapbaar. Monumentale gebouwen zelf verduurzamen blijft lastig, maar met de bovengenoemde mogelijkheden kan de portefeuille als geheel energieneutraal worden, door ervoor te zorgen dat sommige gebouwen meer energie opleveren dan dat ze kosten. Het ene gebouw compenseert het andere.

Welke aanpak zou Boendermaker aanraden? ‘Het gaat het mij erom dat de keuze bij gemeente ligt. Ik durf niet te zeggen dat het een geschikter is voor een gemeente dan het ander.’ De mannen van Bewust Investeren benadrukken dat duurzaamheid niet alleen om het klimaat gaat. ‘Het gaat om toekomstbestendigheid’, zegt Dros. ‘Gemeenten zouden het goede voorbeeld moeten geven als ze willen dat de burgers en het bedrijfsleven meedoen.’