'Burgerperspectief mist bij energietransitie'
Thijs van der Steeg promoveerde op het burgerperspectief bij de energietransitie. Hij vreest dat Rijdende Rechter het druk krijgt
Strategisch adviseur Thijs van der Steeg van de gemeente Almere promoveerde op de rol van eigenaar-bewoners bij de energietransitie. Hij legt uit waarom gemeenten hun wijkaanpak voor de energietransitie anders moeten invullen.
Andere wijkaanpak
Een behoorlijk deel van Nederlandse woningvoorraad bestaat uit jaren 70- en 80-wijken, vertelt Van der Steeg over de achtergrond van zijn onderzoek. ‘Suburbane wijken met vaak veel koopwoningen. Die woningen worden nu ouder. Maar we kunnen er niet zoals in vroeg-naoorlogse wijken met sloop en nieuwbouw of transformatie aan de gang. Je zult dus als gemeente tot een ander soort wijkaanpak moeten komen.’
Ruggengraat
In de wijken in Almere waar hij onderzoek deed, woont de lagere middenklasse waarvan, zegt Van der Steeg, ‘politici altijd zo graag vermelden dat die zo ontzettend belangrijk is. De ruggengraat van onze economie. Maar de echte interesse in wie zij zijn ontbreekt. Er wordt wel veel over hen gepraat, maar nauwelijks met hen. Hoe organiseren deze mensen hun leven? Dan intrigeert me.’
Burgers
Hij wilde weten hoe ze met hun redelijk bescheiden inkomen hun woning onderhouden en verbeteren. ‘En daar komt dan de energietransitie ook nog eens bij. Die gaat straks zo’n 40.000 euro per huis kosten, zo stelt het Economisch Instituut voor de Bouw. Dan vind ik het niet meer dan terecht dat ik als beleidsmaker heel gerichte aandacht heb voor deze groep burgers. Dat zijn in Almere immers de mensen voor wie ik werk.’
De energietransitie gaat straks zo'n 40.000 euro per huis kosten
Keukentafel
Van der Steeg nam bij 31 eigenaar-bewoners plaats aan de keukentafel. ‘En dan niet om hun mening te vragen over klimaatverandering of de zeespiegelstijging. Maar door te vragen hoe zij het onderhoud van hun woning organiseren? Hoe doen zijn dat? Wat heeft daarin prioriteit? Hoe verhoudt u zich tot uw eigen huis en wat of wie zijn hulp of hinderbronnen? Die dingen heb ik allemaal bij elkaar gebracht in mijn promotieonderzoek.’
MH Hoe kwam u bij hen binnen?
‘Ik meldde me als promovendus van de UvA, maar legde daarbij wel meteen uit dat ik ook ambtenaar ben bij de gemeente Almere. Ik gaf bijvoorbeeld bij mijn respondenten nadrukkelijk aan dat ik de onderzoeksgegevens bewaarde op de UvA en dat niemand van de gemeente ze onder ogen zou krijgen. Ik kwam als wetenschapper op bezoek.’
MH Waar werd u aan die keukentafels het meest door verrast?
‘Door de openhartigheid van mensen. Ze vertelden me werkelijk alles, al kon ik dat helaas niet allemaal in mijn proefschrift stoppen. Dat ze jaren geleden een klus zoals een nieuwe dakisolatie wít hebben laten uitvoeren. Het is toch bijzonder dat ze zelfs zoiets met je willen delen.’
MH Leverde het nieuwe inzichten op over de energietransitie?
‘Vooral dat de eigenaar-bewoners in mijn onderzoek daar allang mee bezig zijn. Ze nemen zonnepanelen, ze brengen isolatie aan. Het is geen vergeten onderwerp. Maar ze vertellen ook dat ze op beperkingen stuiten: in tijd, in geld, wat betreft eigen vaardigheden. Een enkeling bleek ernstig ziek, dan heeft woningverbetering even niet de hoogste prioriteit. Ze vertelden me ook hoe ze tegen de rol van de gemeente bij hun handelen aankijken.’
MH U concludeert in uw promotie dat gemeenten veel meer kunnen profiteren van de kennis van burgers.
‘Ze kunnen zelf heel goed beschrijven tot hoe ver hun handelingsruimte reikt. Waar ze wel overgaan, waar niet. Waar ze hulp bij willen krijgen en waarbij niet. En waar de grens ligt: financieel, qua tijd, maar bijvoorbeeld ook in de samenwerking met buren. Het is bepaald niet zo dat ze zomaar alles met de buren willen samendoen. Woningverbetering is een ragfijn proces. Je kunt als gemeente ook niet zomaar dingen roepen over collectiviteit in een bepaalde buurt zoals het samen verduurzamen van woningen of opwekken van energie. Je moet eerst onderzoeken hoe dat in een straat of wijk daadwerkelijk zit en hoe mensen daar in de praktijk mee omgaan.’
Het is, benadrukt Van der Steeg, een duidelijk ander narratief dan dat van het Klimaatakkoord.
Zelfgekozen oplossingen
Het is, benadrukt Van der Steeg, een duidelijk ander narratief dan dat van het Klimaatakkoord. Dat akkoord zegt immers dat we de energietransitie vooral samen moeten ondernemen. Van der Steeg: ‘De eigenaar-bewoners in mijn onderzoek zeggen: ik moet eerst mijn eigen zaken op orde houden. Ze willen handelen, maar zichzelf niet overvragen. Zo komen ze tot zelfgekozen oplossingen voor hun huis, op basis van eigen criteria, argumenten en keuzeruimte.’
MH Staat een dergelijke aanpak niet haaks op wat er nu vooral nodig is: meters maken met het aardgasvrij maken van wijken?
‘Ja, maar als je over de autonomie van deze burgers die eigenaar-bewoner zijn heen walst, ga je al helemaal geen tempo maken. Dan krijgt de Rijdende Rechter het druk.’
MH Wat moet de eerste stap zijn die een gemeente in een wijk zet?
‘De transitie is met betere isolatie allang begonnen. De mensen in mijn onderzoek volgen het nieuws en de maatschappelijke ontwikkelingen ook. En zij verduurzamen hun woningen al. Woningverbetering hoeft niet bij nul te beginnen. Het gaat er nu om wat voor een pakket aan maatregelen de overheid kan aanbieden waaruit de eigenaar-bewoner kan putten om zijn of haar aanpak aan te vullen. Ik heb het in mijn proefschrift een premie E-regeling genoemd, naar de regelingen in de jaren zeventig. Omdat die perfect aansloten bij de maatschappelijke behoefte en de sociaaleconomische positie van mensen. Gemeenten moeten een toolkit op maat ontwikkelen. Soms gaat het om financiële ondersteuning, soms om een technisch of organisatorisch aanbod.’
MH Heeft de overheid die technische kennis wel?
‘Nee. Er wordt in het klimaatakkoord geen enkele duidelijkheid gegeven over de technische oplossing die er voor de verduurzaming van rijtjeswoningen gaat komen. Ja, een arrangement, maar welk arrangement? Met welke maatregelen voldoe je als bewoner nou aan de nieuwe norm en ben je klaar voor de komende dertig jaar? Als een gemeente opdracht geeft tot verduurzaming in een wijk moet je zelf ook werkelijk van de hoed en de rand weten. Dat vraagt ook om een nieuwe type ambtenaar met veel praktische, technische kennis.’
MH Bent u per saldo positiever of negatiever geworden over het proces van de energietransitie?
‘De energietransitie wordt er in elk geval niet gemakkelijker op als je niet de tijd neemt om dat individuele burgerperspectief een plek te geven in de uitvoering. Want het risico op conflict is dan doorlopend aanwezig. Dat kan juist tegen je gaan werken wanneer je als gemeente meters wilt maken.’
Lees hier de hele dissertatie: https://dare.uva.nl/search?identifier=a927afc3-53ae-4a40-9f7d-c5b30f9601f2
Eerst begrijpen waar burgers mee worstelen en dan pas doelen stellen en plannen uitwerken. De neuzen dezelfde kant uitkrijgen, per slot van rekening zijn alleen doelen succesvol waarbij de vele belangen parallel lopen. Dat kost tijd. Tijd en processen waar veel politici geen aandacht aan geven.