Burgemeester Rozendaal zegt nee tegen Defensie

Het kleine Rozendaal komt zijn maatschappelijke verplichtingen na, zegt burgemeester Ester Weststeijn. Maar knallen met zware explosieven op de Terletse Heide gaat haar een stap te ver. ‘Het is niet ónze achtertuin, het is die van heel Nederland.’

Struikelblokken

Ester Weststeijn (48) wilde burgemeester van Rozendaal worden. En dat werd ze, zes jaar geleden. Een kerk, een kasteel en 1.836 zielen. Het leven kabbelde heerlijk voort in de kleinste gemeente op het Nederlandse vasteland. ‘Er zijn op dit moment geen politieke struikelblokken. Het dorp is uitontwikkeld. Je zet hier niet je tanden in grote politieke issues’, zei de burgemeester in spe in januari 2019 in Binnenlands Bestuur.

Maar de tijden zijn veranderd. Rozendaal blaast haar maatschappelijke partijtje mee. Ze vangt Oekraïners en statushouders op en ook Defensie heeft het dorp in het vizier. ‘We nemen onze verantwoordelijkheid, maar tegen Defensie is het nee’, zegt burgemeester Weststeijn gedecideerd.

Jekyll and Hyde

Weststeijn kon in Rozendaal ‘kijken hoe dat vak van burgemeester gaat’, zonder dat ze ondergedompeld zou worden in politiek gekrakeel. En dan, zou je denken, na zes jaar op naar een grotere gemeente. Maar nee hoor, Weststeijn tekende begin dit jaar bij voor een tweede ambtsperiode. De burgemeester: ‘Ik ben hier terechtgekomen omdat Rozendaal een meewerkend voorvrouw/man wilde. Ik was twintig jaar ambtenaar geweest, en de functieomschrijving trok me aan. Na zes jaar weet ik hoe het in de praktijk werkt: ik ben nog steeds een halve ambtenaar. En dat is ontzettend leuk. Ik mag overal met mijn vingers aankomen. Ik werk geregeld met een van de vijftien ambtenaren op het gemeentehuis aan de voorbereiding van een stuk voor het college. Er is geen kabinet, niemand schrijft mijn toespraken. Ik ben een soort Jekyll and Hyde: ik denk soms na over het advies dat ik mijzelf als bestuurder zou geven.’

Semi-ambtenaar

Zo’n meewerkende voorvrouw in de burgemeesterskamer was voor iedereen in het gemeentehuis aan de Kerklaan wennen. Haar voorganger – oud-Kamerlid Jan Hendrik Klein Molekamp (VVD) – was gewoon de burgemeester. Weststeijn: ‘Rolvastheid en rolzuiverheid zijn enorm belangrijk in het openbaar bestuur. Je gaat als burgemeester niet op de stoel van een wethouder zitten, en ook niet op die van een ambtenaar. Maar dat doe ik vaak genoeg. Niet ongevraagd en ook niet omdat ik een bemoeial ben, maar het kan niet anders. “Nu ben ik even adviseur op weg naar een te nemen besluit”, zeg ik tegen de collega’s. En daarna doe ik waarvoor ik hier écht word betaald. Die rolverwisseling vinden mensen best moeilijk, maar het kan wel. Zonder mijn werk als semi-ambtenaar zou ik hier een mooie parttime baan hebben. Dat wil ik niet, daarvoor ben ik te gretig. De dubbele pet maakt het burgemeesterschap van Rozendaal juist aantrekkelijk.’

Kunstgrepen

De rolvermenging is niet alleen leuk, maar in een superklein gemeentehuis als dat van Rozendaal broodnodig, ervaart Weststeijn. ‘Alleen dan kun je het met elkaar rooien, maar wat je te rooien hebt is en blijft soms moeilijk in onze kleine gemeente. Alles wat op je afkomt aan opgaven en verplichtingen past nooit op de schaal van Rozendaal. En dus vergelijk ik mijn werk weleens met de vormenstoof. Dat is een groot houten blok met gaten erin voor peuters: een rondje, een vierkantje, een driehoek, een kruis. Eigenlijk ben ik iedere dag bezig om het ronde blokje door het vierkante gat te stoppen. Het past nooit. Iedere dag verzinnen we kunstgrepen. Pak ik een hamer om dat blokje erin te meppen? Heb ik een schaaf nodig? Als de opgaven en de regelgeving niet op jou passen – op Rozendaal staat geen maat, zeggen we dan – moet je iets verzinnen waardoor het wel past. Want je kunt niet zeggen: we zijn klein, dus daar doen we niet aan.’

Rijke man

Niks doen als de ‘grote politieke issues’ om de hoek komen kijken bijvoorbeeld; ‘issues’ die er niet waren toen Weststeijn in Rozendaal neerstreek en daarmee het gemiddelde inkomen naar beneden trok. (‘De vertrouwenscommissie vroeg me bij mijn sollicitatie voorzichtig of ik het me wel kon permitteren om hier te wonen. “Gelukkig heb ik een rijke man getrouwd”, zei ik. Toen was het goed’, knipoogt Weststeijn.) De burgemeester: ‘In het hele land werden vanaf 2022 opvanglocaties voor Oekraïners uit de grond gestampt. Op een gegeven moment werden ze overal opgevangen, tot aan de Waddeneilanden toe, maar niet hier. Dat kon niet. Je kunt als gemeente niet wegduiken voor de maatschappelijke opgaven. Zoek uit hoe het kan; door welk gat kan dat vierkantje? We hadden een met bramenstruiken overwoekerd lapje grond en dat hebben we omgetoverd tot een opvanglocatie met vier houten paviljoens voor 55 ­Oekraïense vluchtelingen. Ze wonen er nog altijd en het gaat goed.’

Stikstof

Rozendaal huisvest ook statushouders. ‘Linksom, of rechtsom, we doen het. Daarmee rechtvaardig je je zelfstandigheid’, zegt Weststeijn. ‘We hebben wel een achterstand in de huisvesting van statushouders. Dat wordt passen en meten. Tot eind 2025 moeten we zes statushouders huisvesten. We hebben een stuk of vier straten met sociale huurwoningen, en dat knijpt af en toe. Als we statushouders huisvesten is het altijd dáár. Mensen in de buurt zeggen uiteindelijk, en heel begrijpelijk: waar moet mijn zoon dan naartoe? Telkens als de woningcorporatie een woning beschikbaar heeft, dan steken wij onze vinger op. Zo redden we het, maar wel altijd in dezelfde buurt. Dat kan niet zo doorgaan. We kunnen nog op een paar plekken binnen de bebouwde kom bouwen, op de plek waar nu nog de gemeentewerf is bijvoorbeeld. En dan niet voor drie villa’s, maar een soort van hofje voor starters, senioren en statushouders. Maar Gelderland heeft net besloten dat er een slot komt vanwege de stikstof. In onze gemeente, zo dicht op Natura 2000-gebied, kan voorlopig geen enkele bouwvergunning meer worden verleend.’

Explosieven

En toen kwam Defensie ook nog eens op de proppen met het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie. Voor het oefenen met zware explosieven hadden ze het Rozendaalse Veld en de Terletse Heide op het oog. Weststeijn: ‘Wij waren veel te laat op de hoogte van dit zoekgebied. Het hielp niet dat dit gebied op de kaart stond als de gemeente Arnhem. Dat klopt niet, het is 95 procent Rozendaal. Hoe dan ook, de plannen van Defensie zijn bij ons gewoon niet op tijd op het netvlies gekomen. Dat trek ik me aan. Voor zover mij bekend is vanaf het moment dat Ruimte voor Defensie begon te rollen niemand bij ons gekomen, en hebben wij het zelf dus ook niet opgemerkt. Dat laatste is het belangrijkste. We duwen blokjes door de vormenstoof, maar je kunt met een handjevol mensen niet alles weten en in de gaten houden. Wij hebben geen lobbyisten, wij hebben geen omgevingsmanagers, wij hebben geen informatiemanagers. Dat is inherent aan onze schaal, maar het is niet bepaald reclame voor de kracht van klein, ook al werken we nog zo goed samen in de regio en daarbuiten.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 8