Omgevingswet: te veel werk, techniek hapert

Een overgrote meerderheid van gemeentelijke Omgevingswet-experts is tegen invoering van die wet per 1 januari aanstaande, bleek eerder deze week uit onderzoek van I en O Research en Binnenlands Bestuur. In dit verhaal komen hun toelichtingen aan bod.  ‘Het DSO is nog te klantonvriendelijk en functioneert niet zoals beoogd. Laat de Tijdelijke Alternatieve Maatregelen los en regel dat het systeem werkt zoals is bedoeld. Verder is de uiteindelijke besluitdatum (november 2022) te laat. Want raadsbesluiten moeten nu al in procedure gebracht worden (leges, mandaat, delegatie, planschadebeleid).’

Rechtbank

Zo formuleert een van de deelnemers aan het onderzoek van I&O Research en Binnenlands Bestuur naar de invoeringsdatum van de Omgevingswet de argumenten tégen. En hij of zij is daarmee nog niet klaar: ‘Verder is de werkdruk bij gemeenten al hoog genoeg, ook zonder de implementatie van de Omgevingswet. Hetzelfde geldt bij de rechtbank, die nieuwe jurisprudentie moet ontwikkelen waardoor gemeenten niet (zeker) weten waar zij aan toe zijn.’

Massief tegengeluid

Het is een massief tegengeluid dat opklinkt uit het onderzoek, met daarbinnen een paar constante tonen. Te weinig personeel, die vooral. Bij gemeenten ontbreekt het aan menskracht om zich voldoende te verdiepen in de ook al hierboven aangehaalde Tijdelijke Alternatieve Maatregelen  (TAM’s). De TAM’s vormen het geitenpaadje waarmee gemeenten na invoering van de Omgevingswet  een jaar lang via het oude systeem hun planontwikkeling kunnen doorzetten. Maar hoe werken die TAM’s precies?

TAM-IMRO

‘De juridische consequenties van verschillende zaken waaronder de TAM-IMRO zijn nog onduidelijk’, voert een gemeente aan. En de tijd die je aan dit tijdelijke alternatief moet besteden, gaat ten koste van alle andere personele uitdagingen rond de invoering. Want hoe bereid je het lokale bedrijfsleven, de ontwerpbureaus en de burgers op de Omgevingswet voor? ‘Het aantal klantvragen zal enorm toenemen omdat het DSO niet duidelijk is. Er is onvoldoende personeel om deze vragen te beantwoorden.’ En nee, dat personeel is met de huidige krappe arbeidsmarkt ook niet te vinden, zeker niet op deze korte termijn.

Chaos

Onder die personeelsproblematiek schemert een andere probleem: haperende techniek. ‘Nog niet met de volledige keten (het hoofdspoor en eventueel de TAM) kunnen oefenen’, schrijft een ambtenaar. ‘Bij de huidige inwerkingsdatum zal dat dus straks in de praktijk moeten gebeuren. Dat betekent chaos voor overheden en gebruikers.’ 
De landelijke voorziening, in vaktermen het DSO-LV, is nog niet volledig klaar, ‘onder andere bij de toepasbare regels bruidsschat in DSO. De VTH-applicatie is nog niet volledig gereed. Uitstel heeft alleen zin als die problemen dan ook daadwerkelijk worden opgelost, en niet nog meer via een TAM.’

Meer werk

Die TAM’s zijn nodig omdat de zogenaamde STOP-TPOD, de Standaard Toegangsprofielen Omgevingsdocumenten, niet per 1 januari aanstaande gereed zal zijn.  ‘Er komt naar verwachting meer werk bij vergunningverlening en handhaving te liggen’, schrijft iemand. ‘Maar zolang we die ruimtelijke regels niet opgesteld hebben, kunnen we onze organisatie er niet op voorbereiden. Om die ruimtelijke regels op te kunnen stellen, moeten we die eerst begrijpen en werkafspraken maken over hoe we de STOP TPOD-principes via de software toepassen.’

Wensdatum

Een ander: ‘Je moet de wet pas invoeren als het systeem ook daadwerkelijk in de basis werkt. Pas als je weet dat het werkt, kun je de ingangsdatum bepalen. Werken met een wensdatum is niet verstandig en vraagt om problemen.’ En de combinatie van een haperende, onvolledige techniek en een tekort aan personeel zal voor nieuwe vertraging zorgen op essentiële gemeentelijke dossiers als woningbouw en de energietransitie. Het vormt de hoofdreden waarom zo veel gemeenten voor uitstel pleiten. 

Nooit vlekkeloos

Maar, werpen de voorstanders van invoering tegen, hou je dat probleem niet altijd als je op een nieuwe ruimtelijke systematiek overgaat? Het zal in hun ogen ook in de toekomst nooit vlekkeloos gaan. Nieuw uitstel ‘frustreert de integrale opgave voor de leefomgeving’, geeft een voorstander aan. Het is nodeloos duur, zegt een ander, want er zullen nóg langer zzp-ers moeten worden ingehuurd om de overgang te begeleiden.

Gefaseerde invoering

Ze zijn er dus nog steeds, de uitgesproken voorstanders van snelle invoering: één op de zes contactpersonen DSO. Maar in de massaal geuite zorgen sneeuwen ze onder. Wat heet: bijna 40 procent van de deelnemers aan het onderzoek rekent bij invoering op 1 januari op ‘sterk ontregelde dienstverlening waarbij een oplossing niet op korte termijn voorhanden is’, dan wel op chaos. Een laatste toelichting:  ‘De gedachte van de Omgevingswet wordt in onze gemeente ondersteund, maar de uitvoering  laat sterk te wensen over. Daar is onvoldoende over nagedacht. De nu beoogde aanpassingen zijn te ingrijpend. Een gefaseerde invoering zou beter zijn.’