Vertrouwen en verantwoordelijkheid

Kleine politiek staat steeds vaker het nemen van verantwoordelijkheid in de weg. Deze week was daar weer een treffend voorbeeld van. Het spektakel rond de gefotografeerde notitie in de handen van verkenner Ollongren laat zien dat het Binnenhof een week na de verkiezingen alweer helemaal en hopeloos met zichzelf bezig is. En dat na een campagne die ook al nergens over ging, uitgeserveerd in bloedeloze ‘debatten’ over uitgekauwde thema’s.

Entertainment before enlightenment

Het leidt alle aandacht af van de vraag waarover het werkelijk moet gaan. Hoe pakken we de grote uitdagingen die ons land wachten aan? Klimaat, wonen, volksgezondheid, sociale cohesie? En hoe nemen we daar de burger in mee?

Het spektakel leidde ook af van twee snoeiharde rapporten van hoog aangeschreven adviesorganen van de regering over de verhouding tussen rijksoverheid en gemeenten. Beide rapporten houden het netjes, maar winden er echt geen doekjes om voor wie niet bang is voor een beetje beleidstaal. Er staat feitelijk: u heeft er een prozaïsche puinhoop van gemaakt en u moet nodig aan het werk.

De Raad voor het Openbaar Bestuur schrijft in Rust – reinheid - regelmaat: ‘De financiële verhoudingen zijn te veel een politieke kwestie geworden. Dat zorgt voor instabiliteit, onvoldoende uitvoeringskracht bij decentrale overheden en gespannen verhoudingen tussen de nationale en decentrale overheden’.

De Raad van State stelt in zijn recente antwoord op het verzoek om voorlichting over interbestuurlijke verhoudingen vast dat ‘(…) de rijksoverheid, onder druk van burgers, maatschappelijke organisaties en parlement, reeds na korte tijd ingrijpt in de wijze waarop decentrale bestuursorganen uitvoering geven aan de overgehevelde taken. Wat met de ene hand is gegeven, wordt met de andere hand teruggenomen. (…) Veelal leiden dergelijke ingrepen tot hogere kosten, maar wordt niet (voldoende) voorzien in de financiering van die kosten.’

Allemaal niet nieuw. Wel rond opgeschreven. Vraag is wel wanneer de mensen die ons land besturen nu eindelijk eens gaan luisteren? Naar elkaar, maar ook naar hun geweten? Er is een land te besturen, een complexe samenleving de toekomst in te begeleiden in omstandigheden die op zijn zachtst gezegd labyrintisch ingewikkeld zijn. Gemeenten hebben daar een cruciale rol in te spelen als eerste overheid.

Maar wat doen onze landelijke bestuurders? Ze gaan rollebollend over straat. Als gemeenten intussen bij ze aankloppen met een hardnekkig en structureel probleem, is het antwoord: ‘Njet. We zijn even met andere dingen bezig.’ En dan gaat het op het totaal van de rijksbegroting bezien niet eens over enorme bedragen.

Vertrouwen bouw je met verantwoordelijk gedrag. De Raad van State: ‘Bij een kabinetsformatie wordt de basis gelegd voor het onderling vertrouwen tussen de bestuurders van de verschillende bestuurslagen. Het is van belang dat alle betrokkenen – de onderhandelende fracties uit de Tweede Kamer voorop – tijdens de kabinetsformatie vooral in samenhang de verschillende vragen over de decentrale overheden en de interbestuurlijke verhoudingen bespreken. Voorts is het van belang dat de onderhandelende fracties het gesprek met de medeoverheden oprecht willen voeren.’

Je zou verwachten dat de fracties de verantwoordelijkheid opbrengen om dat overleg ook met open vizier te voeren. De verkiezingsprogramma’s en het tableau van taferelen aan het Binnenhof bieden helaas weinig hoop. Gemeenten betalen ondertussen de rekening en die kunnen niets anders doen dan die bij hun inwoners neerleggen.

Michiel van der Eng

Lees hier alle columns van Michiel van der Eng