Sneller (en meer) geld nodig voor onderwijshuisvesting

Gemeenten moeten sneller en extra geld krijgen om te kunnen zorgen voor energieneutrale onderwijsgebouwen. In het nieuwe regeerakkoord moet worden vastgelegd dat er zeker zo’n tien miljard euro, van de dertig miljard die er tot aan 2050 voor is uitgetrokken, zo snel mogelijk voor gemeenten beschikbaar komt. Dan kunnen ook de zogeheten normbedragen omhoog waarmee gemeenten de kosten van onderwijshuisvesting moeten dekken.

Kloof

Dat moet de insteek van de VNG zijn in de onderhandelingen met het kabinet. Een motie met die strekking wordt ingediend op de algemene ledenvergadering van de VNG van eind september. Initiatiefnemer van de motie is de gemeente Noordoostpolder. ‘Er zit een kloof tussen de wettelijke eisen die aan gemeenten worden gesteld aan onderwijshuisvesting en de financiële middelen die daarvoor door het rijk beschikbaar worden gesteld’, verduidelijkt wethouder Hans Wijnants (financiën, onderwijshuisvesting, VVD) van Noordoostpolder. Hij trekt een parallel met de decentralisaties in het sociaal domein waarbij wel de taken, maar onvoldoende budget naar gemeenten werd overgeheveld.

Geen vet op botten

Dat heeft geleid tot forse tekorten in het sociaal domein. Die gemeentelijke financiële tekorten lopen verder op door de coronacrisis. Gemeenten hebben dus geen vet op de botten om ook de extra kosten die gemoeid zijn met die nieuwe wettelijke verplichtingen op het gebied van onderwijshuisvesting te dragen. ‘Die urgentie willen we met onze motie benadrukken’, aldus Wijnants.

Duurzaamheidsambities

De hoge duurzaamheidsambities die gemeenten via extra bouweisen (BENG; bijna energie neutrale gebouwen) moeten omzetten in daden, gaan veel investeringen vragen. ‘Daarbij komt nu ook nog eens het belang bij van goede ventilatie op scholen’, aldus Wijnants. Hij doelt daarbij op de nieuwe RIVM-richtlijn over ventilatie, in het kader van het tegengaan van verspreiding van het coronavirus. En dan heeft hij het nog niet eens over het belang van investeringen in onderwijskundige vernieuwing, waaraan onderwijshuisvesting kan bijdragen.

Ontoereikend

De zogeheten normbedragen die door de VNG zijn vastgesteld, en waarmee gemeenten de kosten van onderwijshuisvesting moeten dekken, zijn al jaren ontoereikend, benadrukt Wijnants. De bouwkosten zijn de afgelopen jaren dusdanig gestegen, maar de normbedragen lopen daarmee uit de pas. De vergoedingen zijn kortom niet toereikend voor het realiseren van onderwijshuisvesting. Daarnaast is jaren geleden een greep gedaan uit het budget voor onderwijshuisvesting van ruim 250 miljoen euro. Die uitname uit het gemeentefonds is nog steeds niet hersteld. En daar bovenop komt dus die wettelijke verplichting per 1 januari, waarbij het rijk aanvullende bouweisen aan gemeenten stelt. Als er geen extra geld komt, kunnen gemeenten niet aan de slag met de verduurzaming van onderwijshuisvesting, stelt Wijnants.

Stijgende kosten

Hij voelt zich in zijn oproep tot sneller en meer geld gesteund door het recente advies van het Expertiseteam Onderwijshuisvesting. Dat stelt dat gemeenten, met de middelen die ze nu ontvangen, ‘geen extra inspanning’ kunnen verrichten. Alleen als er extra middelen voor gemeenten beschikbaar komen, kunnen gemeenten verantwoordelijkheid nemen voor het behalen van klimaat- en/of kwaliteitsdoelstellingen in onderwijshuisvesting. Het Expertiseteam adviseert het VNG-bestuur om met het rijk in gesprek te gaan over de stijgende kosten van onderwijshuisvesting en de gevolgen die dat heeft voor de kwaliteit en de duurzaamheid van schoolgebouwen. Het Expertiseteam Onderwijshuisvesting is voortgekomen uit een door de algemene ledenvergadering van de VNG aangenomen motie in 2018, waarin het VNG-bestuur werd opgeroepen goed te kijken naar de vergoeding voor onderwijshuisvesting via het gemeentefonds, omdat die volgens gemeenten niet meer in verhouding staat tot de daadwerkelijk gemaakte kosten.

Anticyclisch investeren

In deze tijd is het belangrijk anticyclisch te investeren, benadrukt Wijnants; nog een argument om gemeenten snel van extra onderwijshuisvestingsmiddelen te voorzien. De grofweg tien miljard euro die Wijnants naar voren wil halen, is een deel van de 21 miljard euro die is uitgetrokken voor de ambitie om in 2050 alle schoolgebouwen energieneutraal, aardgasvrij en kwalitatief op orde te hebben. Als gemeenten geld hebben om te investeren in onderwijsgebouwen, komt dat ook de bouwsector, en dus de werkgelegenheid, ten goede.