Plasterk geeft gemeenten ‘sociaal’ duwtje

Gemeenten geven minder geld uit aan het sociaal domein dan het rijk via het gemeentefonds beschikbaar stelt. Minister Plasterk vindt dat niet kunnen, maar echt dwingen kan hij de gemeenten niet. Het blijft bij duwen.

In een brief informeerde de minister van Binnenlandse Zaken (BZK) de Tweede Kamer vorige week over de uitgaven van de gemeenten aan de gedecentraliseerde taken op het gebied van jeugd, werk en zorg. Op basis van door de gemeente aangeleverde gegevens (Iv3) blijken gemeenten ongeveer 4,5 procent minder uit te geven in het sociaal domein dan in het verdeelmodel van het gemeentefonds aan hen beschikbaar is gesteld. Plasterk stelt daarbij vast dat de middelen die de gemeenten krijgen in het gemeentefonds voor het sociaal domein ‘ontschot en vrij besteedbaar’ zijn: gemeente mogen, binnen de kaders van de wet, zelf beslissen hoe ze dat geld willen gebruiken. Maar, zo stelt de PvdA-bewindsman een paar regels verder ook ,‘er is wel een bestuurlijke afspraak dat gemeenten en het rijk het gezamenlijk belang delen dat de middelen besteed worden in het sociaal domein.’

Eerlijke verdeling

Gemeenten ontvangen geld uit het gemeentefonds. Dat gebeurt op basis van een onderverdeling in zogeheten clusters, zoals bijvoorbeeld Werk en inkomen, Educatie en Openbare orde en veiligheid. Maar die clusters zijn volgens de Arnhemse financiënwethouder Martijn Leisink (D66) ‘leidend noch maatgevend’ voor de gemeentebegroting. ‘De toedeling aan clusters in het gemeentefonds is puur bedoeld voor een zo eerlijk mogelijke verdeling en mag niet maatgevend worden verondersteld. Zeker niet per gemeente.’

Dat een minister op deze manier probeert gemeenten in de richting te duwen dat het beschikbare geld voor het sociaal domein er ook aan moet worden besteed, is feitelijk niet te rijmen met artikel 6 van de Financiële Verhoudingswet. Daarin staat namelijk met zoveel woorden vermeld dat het gemeentefonds een algemeen dekkingsmiddel is.

Vrij besteedbaar

Volgens Gerber van Nijendaal, plaatsvervangend secretaris van de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv), is de integratie-uitkering sociaal domein ‘strikt genomen’ vrij besteedbaar. ‘Dat staat ook in de brief van Plasterk. Het maken van een bestuurlijke afspraak over de aanwending van middelen is misschien op het randje maar er niet over heen. De formulering is ook niet in de vorm van een verplichting geformuleerd maar als een gezamenlijk belang’, zegt hij. ‘Bestuurlijk kun je heel veel afspreken. Het houdt  geen verplichting in tot, hij is dus ook niet afdwingbaar’.

Bestuurlijke afspraak

Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) klopt het dat er een bestuurlijke afspraak over het sociaal domein is gemaakt en wel op 11 september 2014. ‘Er zou eerst een apart sociaal deelfonds komen, met bestedingsverplichting. BZK/Plasterk was bereid daarvan af te zien en er een ‘integratie-uitkering’ van te maken, zonder bestedingsverplichting. Maar daarvoor moesten wij bestuurlijk wel toezeggen als VNG dat gemeenten dit geld de komende drie jaar in ieder geval voor de uitvoering van de nieuwe gedecentraliseerde taken in het sociaal domein inzetten’, aldus een woordvoerster van de gemeentelijke koepelorganisatie.

Leisink wijst erop dat in de Rijksbegroting 2017 klip en klaar staat dat de Iv3-gegevens niet mogen worden gezien als verantwoordingsinformatie. ‘Op basis van Iv3 kan niet worden teruggevorderd, de uitkering is immers vrij besteedbaar’, zo staat er letterlijk. Door de Kamerbrief van de minister krijgt Iv3 volgens hem toch wel degelijk de status van verantwoording afleggen.