Teleurstelling over nieuwe verdeling gemeentefonds

Het nieuwe voorstel voor de verdeling van gemeentegelden is naar de Tweede Kamer, maar er is teleurstelling. Menigeen vindt het jammer dat er, tegen de adviezen in, niet is gewacht tot de onderzoeken zijn afgerond om de herverdeling in te voeren. ‘We zijn aangehoord, maar niet gehoord.’ Vandaag bespreekt de Tweede Kamer het voorstel.

Voorwaarden

Het plan van minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken, CDA) is om de nieuwe verdeling van het gemeentefonds per 1 januari 2023 in te voeren.

De reactie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op het nieuwe voorstel is kort: ‘Aan twee voorwaarden van de VNG-resolutie is niet voldaan, namelijk een grotere koek en aanpassingen voor invoering.’ Met aanpassingen voor invoering bedoelt de VNG verbeterpunten die de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) aangaf naar aanleiding van eerdere, scherp bekritiseerde voorstellen. ‘Voor de VNG gelden deze voorwaarden onverkort.’

Bruins Slot volgt het advies van de ROB en VNG, om een aantal onderzoeken af te ronden voordat de nieuwe verdeling wordt ingevoerd, niet op: ‘Deze onderzoeken zal ik dit jaar opstarten en naar verwachting zijn de uitkomsten daarvan volgend voorjaar bekend.’

Teleurgesteld

Ook burgemeester Leo Pieter Stoel van Ameland, die spreekt als voorzitter van het Friese overleg van portefeuillehouders financiën, is ‘teleurgesteld dat het advies niet wordt gevolgd.’

‘In die onderzoeken zit nou net de crux’, zegt Stoel. ‘De ROB had daarvan gezegd dat die vóór en niet ná de implementatie zouden moeten worden uitgezocht. Binnenlandse Zaken doet het erna. Voor ons is dat een groot bezwaar. U kunt zich voorstellen: achteraf het verdeelmodel aanpassen zal een hele discussie geven. Hetzelfde als de afgelopen drie jaar.’

Over de verdeling van de gemeentegelden is al lang discussie. Het model dat op dit moment wordt gebruikt stamt uit 1997 en is achterhaald. Op meerdere voorgaande voorstellen kwam al kritiek. In januari namen VNG-leden een resolutie aan om een nieuwe herverdeling te eisen. Het noorden wordt telkens zwaar geraakt, wat bij een later voorstel leek te worden verzacht, maar in november bleek het toch weer nadeliger uit te pakken.

De kwalificatie “beter model” is onvoldoende als het nog steeds een slecht model betreft

Stoel maakt zich ook ‘ernstig zorgen’ over 2026. Omdat de onderzoeken niet zijn afgerond, beperkt Bruins Slot met het ‘ingroeimodel’ de effecten voor gemeenten per jaar tot 7,50 euro per inwoner – tot en met 2025. Maar gemeenten moeten volgend jaar in de meerjarenbegroting al 2026 meenemen.

‘Dus als de kans aanwezig is dat een gemeente er in dat jaar 150 euro per inwoner erop achteruit gaat - los van effecten rondom het accres en de opschalingskorting – dan moet er in de meerjarenbegroting rekening mee worden gehouden. We moeten een sluitende meerjarenbegroting aanleveren, dus in zo'n geval zou de gemeente moeten gaan bezuinigen.’

‘Het is ons ook nog steeds niet duidelijk, ondanks verschillende verzoeken, waarom sommige gemeenten erop vooruitgaan en andere erop achteruitgaan. Voor de verrekening van de ozb wordt ook weer afgeweken van het ROB-advies. En wij zijn van mening dat het voorgestelde model het geld nog steeds niet goed verdeelt, en als je dan extra geld gaat verdelen dan wordt het alleen maar erger. Kortom, wij hebben veel zorgen.’

'Rommelig en ondoorzichtig'

De verenigingen van Friese en Groningse gemeenten schrijven aan de Tweede Kamer dat ze het ‘ontstellend’ vinden dat ‘zowel de gemeenten als een toonaangevend adviesorgaan zo opzijgezet worden’. Ook zij wijzen naar de adviezen van de ROB, die vooraf geïmplementeerd dienden te worden, en de resolutie van de VNG. ‘De kwalificatie “beter model” is onvoldoende als het nog steeds een slecht model betreft.’

Dit leidt tot onuitlegbaar grote herverdeeleffecten

‘We hebben een jaar gepraat als Brugman en we zijn aangehoord, maar niet gehoord’, concludeert Erik Drenth, wethouder financiën van Midden-Groningen en lid van de Vereniging van Groninger Gemeenten.

In de brief aan de Tweede Kamerleden wijzen de Friese en Groninger gemeenten op wat volgens hun een fout is in de berekening, namelijk die van de overige eigen middelen (OEM): ‘Er wordt op dit moment 120 euro OEM per inwoner verevend, op basis van het landelijke gemiddelde per inwoner. Maar in het noorden worden deze opbrengsten lang niet gehaald. De opbrengstpotentie van grondexploitaties en belastingen is in het noorden veel lager (25-60 euro per inwoner).’ Dit zou ‘geen recht’ doen ‘aan de werkelijke OEM en leidt tot onuitlegbaar grote herverdeeleffecten’.

Als ‘zowel het ministerie als de Tweede Kamer’ donderdag ‘volhardt’ in het doorvoeren van dit verdeelmodel, stellen de gemeenten reparaties voor, zoals ervoor zorgen dat de onderzoeken op tijd zijn afgerond. Maar de gemeenten zijn niet blij met het proces – het is ‘rommelig en ondoorzichtig’.

‘Wij maken ons grote zorgen over de hele gang van zaken.’