CdK Paas: herverdeling GF ‘moreel onacceptabel’

Het voorstel tot herverdeling van het gemeentefonds is ‘moreel onacceptabel’ en moet van tafel. Dat stelt de Groningse commissaris van de koning René Paas. De enorme financiële problemen van gemeenten die ook nog eens veel kwetsbare inwoners moeten ondersteunen, worden met dit model vergroot. Kabinet en Tweede Kamer moeten ingrijpen. ‘Laat Noord-Nederland niet in de steek.’
‘Ik ben diep ongerust. Een verdeelmodel is complex en altijd omstreden, maar de gevolgen van dit model zijn enorm, niet te dragen en niet te verdragen. Dit model vergroot de oneerlijkheid die er al is’, benadrukt Paas.
Geografie van sociale ellende
Het kaartje waarin met één oogopslag is te zien waar de nadeelgemeenten zitten die het meest moeten inleveren (zie onderaan dit artikel), is gelijk ‘aan de geografie van de sociale ellende’, aldus Paas. Hoe dieper rood, hoe meer budget gemeenten moeten inleveren. Gemeenten die hoog ‘scoren’ op onder meer armoede, werkloosheid en onderwijsachterstanden – oftewel veel inwoners hebben met een lage sociaaleconomische status – worden in het nieuwe verdeelmodel het hardst getroffen. ‘Je ziet de donkerrode vlekken in de grote steden, in Groningen en Friesland, maar ook in Twente en gemeenten in de tenen van Limburg.’ Het zou juist andersom moeten zijn, vindt Paas. De donkerroodgekleurde gemeenten zouden een flinke budgetverhoging moeten krijgen. ‘Als ‘rood’ een ophoging van het budget had betekend, zit er rechtvaardigheid in. Dan verdeel je de pijn eerlijk. Nu is sprake van het tegendeel.’
Model is slecht
Paas heeft zich niet verdiept in de technische finesses van het model, maar dat interesseert hem ook niet. ‘De uitkomst is slecht en daarmee is het model slecht.’ Hoewel de berekeningen nog niet vaststaan – de cijfers moeten nog worden gecorrigeerd van 2017 naar 2019 – is duidelijk dat de Groninger gemeenten ‘vele miljoenen gaan verliezen. En dat komt bovenop de huidige tekorten.’ Hoewel er maar een gemeente onder preventief toezicht van de provincie Groningen staat – Stadskanaal –, staan alle gemeenten in zijn provincie er financieel slecht voor. ‘Bij alle gemeenten zijn de reserves tot het minimum geslonken of zelfs tot beneden het minimum.’ Meer inleveren kàn gewoon niet, benadrukt Paas. De tekorten worden met name veroorzaakt door uitgaven in het sociaal domein (jeugdzorg, Wmo).
Onrechtvaardigheid corrigeren
‘Vijf van de tien meest kansarme gemeenten op de ‘kansenkaart’ van het CBS liggen in de provincie Groningen. Als overheid heb je de opdracht, de plicht om voor je inwoners met maatschappelijke problemen te zorgen. Daarvoor is wel geld nodig. Een nieuw model moet de huidige onrechtvaardigheid corrigeren en haar niet erger maken.’ Aan de kwaliteit van de Groninger bestuurders ligt het niet, stelt Paas, maar ‘geen enkele bestuurder is opgewassen tegen dit anorexiamodel’.
Buikpijn
Volgens Paas heeft Binnenlandse Zaken zelf ook buikpijn van de uitkomsten. ‘Dat lees je in de adviesaanvraag aan de Raad voor het Openbaar Bestuur. BZK vraagt de ROB nadrukkelijk te kijken of er een speciale regeling kan worden getroffen voor de Groningse en Friese gemeenten.’ Paas ziet er geen heil in. ‘Dat is een hachelijk experiment. Het extra geld zal altijd te weinig zijn en er zal elk jaar opnieuw over moeten worden onderhandeld. Er wordt een onterechte uitzonderingspositie gecreëerd; dat moet je niet willen. Nogmaals: het model deugt gewoon niet en moet van tafel. Ga niet in zee met een model waarmee de verdeling oneerlijker wordt.’
Politiek besluit
De herverdeling is een politiek besluit, stelt Paas, en geen technocratische beslissing. Hij roept het kabinet en Kamerleden – in aanloop naar het eerste verkiezingsdebat van maandagmiddag – in te grijpen en Noord-Nederland niet in de steek te laten. ‘Doe Nederland dit model niet aan. Met dit model worden achterstanden en de oneerlijke verdeling vergroot.
Reactie op dit bericht
Met het WOZ/OZB-systeem kan je variëren (waarden onroerend goed t.o.v. andere belastingen, tarieven, leges e.d.). Als OZB-opbrengsten in bepaalde dorpen/steden (te) laag zijn dan heeft dat vaak met de politieke insteek van een gemeente te maken en worden deze bewust laag gehouden. Voor een goede vergelijking moet er dus ook worden gekeken naar de hoogte van andere belastingen, tarieven en leges (o.a. diensten, zwembaden, sportaccommodaties, sociaal domein e.d.). Er zullen ongetwijfeld ook gemeenten zijn die de andere inkomsten bewust relatief laag houden ten faveure van een hogere OZB-belasting. Verder denk ik niet dat je kunt stellen dat het aantal cliënten in het sociaal domein in grote steden lager is dan in omliggende gemeenten. In zijn algemeenheid ligt het juist andersom. Overigens behoren de grootste gemeenten over het algemeen tot de rijkste van Nederland, maar daar liggen ook vaak weer andere factoren aan ten grondslag (inkomsten parkeren, toeristen, erfpacht, grondbedrijf e.d.).
Als je het landelijk vergelijkt eigenlijk allemaal rare en verschillende kronkels in het inkomstenbeleid van gemeenten en ingewikkelder dan menigeen denkt.
Het verdeelmodel laat exact zien waarom de decentralisatie Sociaal Domein niet goed was. Het pleegt een grote aanslag op elke gemeentebegroting, zonder noemenswaardige beleidsinvloed van colleges en gemeenteraden.
Een wedervraag: wat zou de kwaliteit van leven in het Noorden zijn zonder de miljarden die de Randstad daarin al eeuwen stopt/heeft gestopt? Dit zijn derhalve oneigenlijke argumenten in de discussie die gaat over een redelijk en evenwichtig aandeel van iedere gemeente uit het Gemeentefonds en daarmee inderdaad 'de eigen broek' ophouden. Uiteraard moet de omvang van dit fonds voor gemeenten voldoende zijn om hun (rijks) taken uit te voeren, maar dat heb ik elders al regelmatig aangegeven.
Natuurlijk zijn er verschillen, maar zo'n bandbreedte in kwaliteit van leven zou toch niet voor mogen komen.
En ja ik ken de achtergrond waarom het bestaat. Een zogenaamd objectief model. Je kunt ook rederneren. Als mensen zo graag in het westen willen wonen is dat hun recht. Maar dan moeten ze niet klagen over een hogere OZB of andere lasten. Ruimte genoeg in de rest van Nederland