Gemeenten: voor 3,6 miljard aan verstopte risico’s

Gemeenten blijken voor 3,6 miljard euro deel te nemen in publiek private samenwerkingsconstructies (pps). Het gaat om in totaal 189 gebiedsontwikkelingen, die zijn geconcentreerd in 130 gemeenten.

Dat blijkt uit een analyse van de gemeentelijke jaarstukken 2013 door Deloitte. Het is voor het eerst dat die risico’s op het gebied van verbonden partijen zijn geïnventariseerd. Op basis van de beperkte beschikbare informatie durft Deloitte te stellen dat de totale balanswaarde van de pps-verbanden in gebiedsontwikkeling minimaal 3,6 miljard euro bedraagt.

Garantstellingen en verplichtingen

Door garantstellingen en overige verplichtingen is het gemeentelijk risico allerminst beperkt tot het door de gemeente ingebracht kapitaal. Op basis van een gemiddeld gemeentelijk aandeel van 50 procent in de verbonden partij en rekening houdende met garantstellingen en overige verplichtingen, is het niet ondenkbaar dat de directe exposure van de gebiedsontwikkelingen onder verbonden partijen ongeveer 1,8 miljard euro is.

Tegenstrijdige belangen

Deze aanvullende exposure komt nog bovenop de 10,2 miljard euro geïnvesteerd vermogen van gemeenten in eigen grondposities. Het additionele risico bestaat bij slechts een derde van de gemeenten die verbonden zijn aan een deelneming in gebiedsontwikkeling. Nadere analyse toont aan dat het risico van deze deelnemingen zit bij gemeenten die ook al meer dan gemiddeld aan grondposities op hun balans hebben. Dat betekent een bijkomend risico van gebiedsontwikkeling onder samenwerkingsconstructies dat door een beperkt aantal van 130 gemeenten wordt gedragen. Bij deze 130 gemeenten is daarnaast sprake van zo’n 5,4 miljard euro aan eigen grondposities.  ‘Het risico bestaat daarmee op planconcurrentie en mogelijk tegenstrijdige belangen van deze gemeenten’, zegt Deloitte-partner Frank ten Have. Of en in hoeverre er in deze samenwerkingen reeds – voor zover noodzakelijk – is afgeboekt op grondposities, is uit de beschikbare openbare informatie volgens hem niet op te maken.

Duizenden samenwerkingsverbanden

Op basis van de jaarstukken blijkt dat een gemeente aan gemiddeld 16 organisaties is verbonden. ‘Dat is een aanzienlijk aantal. En de verwachting is dat het aantal de komende jaren verder zal stijgen door de decentralisatie in het sociaal domein en de noodzaak voor gemeenten om samenwerking met externe partners te zoeken’, aldus Ten Have.

In totaal blijken er 6.500 samenwerkingen te zijn waarin gemeenten deelnemen en waaraan ze jaarlijks circa 2,5 miljard euro bijdragen. Dat is 5 procent van alle gemeentelijke uitgaven. Dit betreft enkel de exploitatiebijdrage aan het samenwerkingsverband, niet de geldstromen ten behoeve van de uit te voeren taken. In totaal is door de gemeenten voor ongeveer 2,2 miljard euro eigen vermogen aan verbonden partijen verstrekt, alsmede 3 miljard euro vreemd vermogen. Vooral Amsterdam en Rotterdam hebben met respectievelijk 738 en 394 miljoen euro significant meer kapitaal aan verbonden partijen verstrekt dan de gemiddelde gemeente. Dat gemiddelde ligt op 5,1 miljoen euro.

Vreemd en eigen vermogen

Door die omvang en verwachte groei is het van belang dat gemeentebesturen volgens Ten Have goed zicht hebben op hun financiële posities en risico’s. Uit het onderzoek blijkt dat over die risico’s – en die van verbonden partijen – door slechts een deel van de gemeenten consequent wordt gerapporteerd in de paragraaf verbonden partijen. Voor het jaar 2014 zijn nadere richtlijnen gegeven die tot meer inzicht en transparantie moeten leiden. Dat zou zichtbaar moeten worden bij de jaarrekeningen 2014. Dan gaat  het met name over het aandelenbelang, de verwachtingen over het vreemd en eigen vermogen van de verbonden partij en over de verwachte omvang van het financieel resultaat.