De stand van het land

Met Joop den Uyl zeg ik: ‘Het wordt nooit meer zoals het was’. We gaan een nieuwe wereld betreden, een hardere en schralere, waarin aanhoudende economische malaise zich paart aan politieke instabiliteit.

 Het enige dat we kunnen doen is er maar aan wennen en doorbijten, want we moeten het nu zelf gaan rooien, wij burgers en overheden, zonder Den Haag, of in ieder geval met veel minder Den Haag dan we gewend waren en altijd normaal en vanzelfsprekend vonden.

Ons kabinet constateert ‘grote onzekerheden in de wereldeconomie en het eurogebied’. Vanaf 2009 worden we met z’n allen gemiddeld 2,5 procent armer. De economische groei stagneert, de inflatie stijgt en de koopkracht daalt de komende jaren telkens met 1 procent. Zo’n daling die zich meerdere jaren achtereen voordoet, hebben we sinds de jaren tachtig niet meer gezien.

De daling van de werkloosheid stagneert op ruim 400.000, ruim 5 procent van de beroepsbevolking. De staatsschuld loopt op tot een Europees onaanvaardbaar niveau van 65 procent van het bbp, en het begrotingstekort loopt op tot 2,9 procent en nadert daarmee wel heel dicht de EMU-grens van 3 procent. Om erger te voorkomen en het begrotingssaldo te verbeteren, heeft het kabinet een lange reeks van bezuinigingen en lastenverzwaringen ter waarde van 18 miljard euro aangekondigd.

‘De huidige situatie vraagt om duidelijkheid en standvastigheid. Daarom zal het kabinet het regeerakkoord onverkort uitvoeren’, meldt de Miljoenennota, en dan volgt de inmiddels vertrouwde opsomming van maatregelen die volgens sommigen een onverantwoorde ‘sociale kaalslag’ inluiden: van bezuinigingen op de kinder-, huur- en zorgtoeslag, de kinderopvang, het zorgpakket en de pgb’s. Bezuinigingen tot 900 miljoen euro ook op het openbaar bestuur, waarbij het mes in bestuurslagen (deelgemeenten en stadsdelen) wordt gezet, fusies tussen provincies worden bepleit en gemeenten meer taken gedelegeerd krijgen maar minder Haags geld krijgen toegestopt voor lokale voorzieningen.

In een wereld van omvallende banken, desastreuze beurskoersen, opgebouwde vermogens die verdampen, pensioenen die niet meer waardevast blijken, een crisis rond de euro juist toen we dachten uit de kredietcrisis op te krabbelen, in die onzekere en onvoorspelbare wereld is er ook een zwart scenario waarbij het begrotingstekort in 2012 oploopt tot maximaal 4,4 procent. Dan moet er nog eens 5 miljard extra bezuinigd worden. En zelfs dan zal er in 2015 geen begrotingsevenwicht zijn bereikt, wat dit kabinet ons in zijn eigen regeerakkoord heeft beloofd. Om dat evenwicht te bereiken moet er geen 18 miljard maar 30 miljard worden bezuinigd dan wel lasten worden verzwaard. En dan hebben we het nog niet eens over de garanties aan Griekenland die volgens de Miljoenennota (toch wel) ‘een risico voor de overheidsfinanciën vormen’. En bij dat alles is van enig perspectief geen sprake, geen beloftes van het gebruikelijke licht aan het einde van de tunnel of van zoet na zuur.

Daar komt dan nog bij dat Mark Rutte en zijn VVD het in de kiezersgunst wel goed blijven doen, maar dat zijn minderheidscoalitie een probleem krijgt zodra het erop aan gaat komen. De PVV heeft alle hervormingen geblokkeerd en heeft nu, met de steun aan die 18 miljard, de grenzen van zijn loyaliteit bereikt. Wilders heeft al gewaarschuwd: zijn steun is gebaseerd op een verstandshuwelijk en ‘Henk en Ingrid’ hebben al genoeg voor hun kiezen gehad. Als er al verder bezuinigd gaat worden dan op linkse hobbies als ontwikkelingssamenwerking en de publieke omroep.

Voor de echte zaken heeft Rutte dus de steun nodig van oppositioneel links. Velen klagen daarover, en dat begrijp ik niet goed. We hebben vele decennia lang gekreund onder de dictatuur van het monisme, en nu een kabinet de boer op moet om heel dualistisch van onderwerp tot onderwerp steun te vergaren is het weer niet goed. Anderzijds: het chagrijn zit ‘m natuurlijk in een gedoogpartner die bij alle heikele onderwerpen zijn handen in onschuld wast en bij een oppositie die steeds minder bereid is het inhoudelijke verantwoordelijkheidsgevoel te laten prevaleren op de beblaarde handen als gevolg van de uit het vuur gerukte euro- en pensioenakkoorden.

Alles is onzeker en we moeten eraan wennen. We hebben met z’n allen een overheid gewild die – in het beroemde beeld van Alexis de Tocqueville – haar armen over de gehele samenleving uitstrekt, haar bedekt met een netwerk van fijnmazige regels, en de gehele natie reduceert tot een kudde schuchtere dieren waarvan de staat de herder is. En deze schapen blaten gelaten zolang de staat zich belast met hun kleine genoegens en genietingen, hun uitkeringen en subsidies. Maar wat worden die schaapjes kwaad wanneer daaraan wordt getornd! (Democratie in Amerika II.iv.6)

We stuiten nu op de uiterste grenzen van de betaalbaarheid van een nachtmerrie. Dat is de essentie. En er is wel degelijk perspectief. In de lange, hete zomer van 2005 brak er in Wilnis een dijkje door. Dat was ook erg. Mensen die elkaar, zelfs in Wilnis (bij Woerden), niet kenden en nauwelijks groetten, gingen elkaar helpen en kwamen er achter hoe goed en gezellig dat was. Ze kozen ervoor niet te klagen maar samen de schouders eronder te zetten en aan de slag te gaan. In onze nieuwe schrale wereld is dat na vele vette jaren de enige keuze die ons rest.

Bart Jan Spruyt