Bestuurders blind bij jacht op EU-geld

‘In de EU zijn miljarden te geef. Hup, naar Brussel!’ Het is een verleidelijke lokzang voor bestuurders in tijden van financiële krapte. Want Nederland en de andere lidstaten hebben miljarden gereserveerd voor lokale bedrijven, krimpregio’s en kennisinstellingen. Maar ad hoc achter calls aanrennen is onverstandig.

Voor de financiering van het enorme Corona herstelfonds leent de Europese Commissie op de internationale kapitaalmarkten en geeft gemeenschappelijke schuldbewijzen uit. Daarmee is de EU de grootste supranationale lener ter wereld. Tot spijt van opeenvolgende Nederlandse regeringen en de Tweede Kamer, die de komst van ‘euro-obligaties’ tot 2021 probeerden tegen te houden. De politieke discussie werd verdraaid in een woordenspel: het Herstelfonds werd ‘een uitzonderlijk noodinstrument voor crises’. Verkiezingsvraag: wat vinden partijen en lijsstrekkers ervan, dat ‘Bank Brussel’ volgens internationale investeerders een groot succes is?

De methodiek van het Herstelfonds is gecentraliseerd, anders dan andere programma’s en tot verdriet van de medeoverheden. De Commissie betaalt uit aan Den Haag, maar pas als is vastgesteld dat Nederland zelf gestelde doelen haalt. In EU-jargon heet dat: ’conditionaliteit’.

Zo kreeg Nederland een Brussels vinkje voor het eindelijk doorvoeren van de nieuwe Pensioenwet. Een andere voorwaarde is dat een derde van de uitgaven klimaatgerelateerd is. Het rijk belooft Europa in ons herstelplan schone binnenvaart, uitstootbeperking en een vliegbelasting. In juli diende het kabinet een extra verzoek in: 700 miljoen voor het elektriciteitsnet en warmtepompen. Een vijfde van de plannen moet zijn gericht op de digitale transitie; denk omscholing van de beroepsbevolking.

Europa is geen pinautomaat en vergt investeren, matching en verantwoording

Hoe kom je als ministerie, provincie of gemeente aan die euro’s uit het Europees Herstelfonds? Plannen mooi verpakken, is een antwoord. Hoewel Nederland tijdens de onderhandelingen samen met Zweden en Oostenrijk pleitte voor inzet voor gloednieuwe, ’additionele’ maatregelen, stond bijna de helft van het nationale herstelplan al in Den Haag op de rol. De Wet open overheid was al goedgekeurd , net als 12 andere van de 26 plannen. Ook Duitsland knoopte een glimmend nieuwe verpakking om een bestaand stimuleringsplan voor de auto-industrie.

In potentie kan de Europese Unie dus meehelpen aan lokale opgaven. Maar behalve slim verpakken, kost dat ook tijd en capaciteit. De jacht op Brussels geld is zo big business. Uit het langjarige #Recoverfiles- onderzoek van Follow the Money blijkt dat de grote internationale adviesbureaus samen al 300 miljoen euro verdienden aan het Herstelfonds.

Accenture is de grootste winnaar, met 82 miljoen. McKinsey meldde zich al in 2021 bij het ministerie van Economische Zaken met het aanbod om mee te denken; gelukkig hield de ambtenaar de boot af. Ook Nederlandse consultancybureaus wrijven zich in de handen nu in diverse provinciale bestuursakkoorden wordt ingezet op ‘benutten van Europese fondsen’. Maar Europa is geen pinautomaat en vergt matching, investering en verantwoording. De inhoudelijke afweging is allereerst of EU-programma’s wel matchen met lokale opgaven, zoals benoemd in een coalitieakkoord.

Ten tweede: gemeente-ambtenaren, waterschappen en provincies moeten voor het Europese werk de benodigde kennis, tijd, en ict-programma’s krijgen. Inhuur voor een kortetermijnopdracht is verleidelijk, maar een wijze bestuurder met visie kweekt binnenshuis structurele Europakennis en -ondersteuning. En organiseert controle: volgens een rapport van de Europese Rekenkamer uit maart schiet de verantwoording op EU-gelden tekort – de Commissie heeft weinig zicht op hoe 27 lidstaten dat organiseren en werft met spoed financieel experts. Frame dat als ‘gebrekkige controle op Europese miljarden’ en het is koren op de molen van Euro-critici.

Vijfentwintig jaar geleden zette de Europees Commissie de uitkeringen aan Nederland uit het Europees Sociaal Fonds stil vanwege gesjoemel. Een doordachte Europa-organisatie kan dat hopelijk voorkomen.