'Misplaatst tech-optimisme' overheerst bij rijk

De toegankelijkheid, volledigheid en authenticiteit van overheidsinformatie staan onder druk. De centrale overheid heeft moeite met het beheren van informatie in nieuwe technologie en het overzicht ontbreekt. De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed ‘constateert daarom in de actuele situatie, ondanks alle gedane inspanningen, nog steeds een toename van de risico’s voor de transparantie en de betrouwbaarheid van de overheid’.

Onderschatting

Er zijn volgens de Inspectie veel oorzaken voor de ‘gebrekkige duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie’. Het belang ervan wordt onderschat door bestuurders en topambtenaren. Er is een gebrek aan visie en een integrale aanpak ontbreekt. De kennis over informatiebeheer neemt af. Verantwoordelijkheden zijn vaak onduidelijk geregeld. Wet- en regelgeving levert soms spanningen op. En er wordt vaak gewerkt met verouderde ict, ‘terwijl misplaatst tech-optimisme overheerst’.

Misvatting

Informatiehuishouding staat niet hoog op de agenda bij de overheid. ‘Slechts na incidenten is er verhoogde aandacht, maar dat leidt niet tot een wezenlijk andere, betere aanpak.’ Aspecten zoals open data, informatieveiligheid en privacybescherming staan meer op het netvlies, maar ‘het is een misvatting dat deze belangen kunnen worden gewaarborgd zonder tegelijkertijd voldoende aandacht en richting te geven aan de duurzame toegankelijkheid van informatie’.

Afname deskundig personeel

Afnemende expertise is misschien een minder zichtbare, maar niet minder prangende oorzaak van de situatie. Departementen en uitvoerende organisaties zien, blijkt uit de monitoren van de Inspectie, een afname van deskundig personeel. In 2017-2018 constateerde 25 procent dit en in 2019-2020 was dat 32 procent. De regels zijn afwezig of onvoldoende, het is de vraag of medewerkers voldoende worden ondersteund en de druk op het primaire proces is vaak groot, ‘waardoor de aandacht niet of nauwelijks uitgaat naar het correct bewaren van informatie’.

Techno-optimisme

Met name bij uitvoeringsorganisaties zijn enorm veel complexe systemen – veel legacy. De Inspectie noemt hierbij het gevaar van ‘techno-optimisme’: ‘De gedachte dat digitalisering kosten bespaart en alles gemakkelijker maakt.’ Maar digitaal informatiebeheer is hard werken en er wordt gebruik gemaakt van ‘gebrekkige gereedschappen van soms al meer dan dertig jaar oud’.

Geen prioriteit

Goede standaarden en architecturen, zoals ISO-standaarden en principes van de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur,  worden echter niet met prioriteit in gebruik genomen. ‘De verregaande afhankelijkheid van enkele grote bedrijven en de toenemende cybercrime zijn andere ontwikkelingen die weinig aanleiding geven voor techno-optimisme met betrekking tot de duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie.’

Meer moeite

‘Overheidsinformatie is zowel een grondstof als een product’, schrijft de Inspectie. ‘Zonder informatie kan de overheid geen publieke meerwaarde leveren.’ En de technologische mogelijkheden nemen toe, dus het is aannemelijk dat de moeite die de overheid nu al heeft met informatiebeheer, eerder zal toenemen dan afnemen.