Overheidsdata steeds meer vrij voor commercieel gebruik

Bij de overheid werken 5000 mensen aan het produceren van geo-databestanden en aan de bouw van systemen om daarmee te werken. Bij het bedrijfsleven zijn dat er circa 3250. Met de vraag ‘Is dat een wenselijke verhouding?’ geeft Jurgen ten Siethof aan waar voor bedrijven in die sector de schoen wringt: ze kunnen veel van wat de overheid doet, en volgens hem nog beter ook.

Ten Siethof, voorzitter van de 65 leden tellende brancheorganisatie GeoBusiness Nederland, sprak 21 februari op de conferentie Geo-data: uitzicht op toegang. Daarmee werd het project Geo-data, van verstrekking naar toegang afgesloten, dat zijn organisatie had geleid. Het project, uitgevoerd in het programma Ruimte voor Geo-Informatie, heeft het onderwerp op de agenda weten te krijgen, niet alleen dat het bedrijfsleven een grotere rol kan spelen in de productie van geo-databestanden, maar ook dat het er breed toegang toe wil hebben om er de grondstof voor toegevoegdewaardeproducten en –diensten uit te putten.

Er gebeurt inmiddels van alles. De Europese richtlijn hergebruik overheidsinformatie wordt geïmplementeerd in de Wet openbaarheid van bestuur, waarvoor dit jaar een wijzigingsvoorstel naar de Tweede Kamer gaat. Dan worden exclusiviteitscontracten taboe en moet overheidsinformatie, ook ruimtelijke informatie, voor iedereen onder gelijke condities beschikbaar komen. Het Databankenrecht, door overheden nogal eens aangegrepen om verstrekking te weigeren, is niet van toepassing. Dat overheidsinstellingen er soms een slaatje uit slaan is voor het bedrijfsleven een grote steen des aanstoots, maar straks mogen maximaal nog de verstrekkingskosten in rekening worden gebracht plus een ‘redelijke winstmarge’. Bij het ministerie van Binnenlandse Zaken had men verder willen gaan en ook die winstmarge taboe verklaren, stelde Kees Keuzenkamp, waarnemend directeur Innovatie en Informatiebeleid Openbare Sector, die echter bekende daarmee een week te laat te zijn geweest. In die week had het kabinet juist bepaald dat vanwege de achterstand die Nederland had met het implementeren van EU-richtlijnen, deze alleen maar een op een mochten worden omgezet naar de nationale wetgeving en niet opgemooid met eigen toevoegingen. De voorgenomen regeling werd dus ‘gestript’.

Intussen probeert Binnenlandse Zaken beschikbaarstelling tegen uitsluitend verstrekkingskosten er via andere weg door te krijgen. In december tekende staatssecretaris Ank Bijleveld met de provincies een intentieverklaring over verstrekking en hergebruik van geo-informatie. Waarvan ze eigenaar zijn, zullen provincies ‘tegen maximaal de marginale verstrekkingskosten’ beschikbaar stellen. Het gaat om gegevens over onder meer bodem, grondwater, oppervlaktewater, natuurgebieden, geluid, wegen, verkeer, luchtkwaliteit, economie en monumenten. Voorts koerst Bijleveld aan op een convenant met de waterschappen. Een brief aan de Tweede Kamer moet het verstrekkingsregime op rijksniveau regelen. Die gaat ook een overzicht bevatten van bestanden met bijzondere prijs-/gebruiksregimes, zoals van het Kadaster dat zichzelf moet bedruipen. Met gemeenten wordt overlegd.

Over gemeenten is het geo-bedrijfsleven helemaal niet te spreken. Behalve dat het er 443 zijn, wat lastig is als een bedrijf op basis van bij de lokale overheid berustende gegevens een landsdekkende dienst wil ontwikkelen, hanteren ze zeer uiteenlopende tarieven en gebruiksvoorwaarden. Als ze ze al verstrekken. In weerwil van een wettelijke verplichting om (verdrag van Arhus) milieu-informatie vrij te geven, verstrekt volgens Ten Siethof driekwart van de gemeenten geen of onvolledige informatie. Twee van de vijf reageren zelfs niet op een herhaald verzoek.

In het nu afgesloten project is nagegaan welke gegevens bedrijven het liefst tot hun beschikking hebben om er waarde aan toe te voegen.

• Actueel Hoogtebestand Nederland
• Adres Coördinaten Nederland
• Basisbedrijvenregister
• Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG)
• Bevolkingsregister (GBA)
• Bodeminformatie (landsdekkend beeld)
• CBS-gegevens
• Cyclorama’s (360o panoramafoto’s)
• Databank Informatie Nederlandse Ondergrond (DINO)
• Dataland (gemeentelijke gebouwgegevens)
• Grootschalige Basiskaart van Nederland (GBKN)
• Kadastrale informatie
• Monumentenregister
• Nationaal wegenbestand
• Nieuwe Kaart van Nederland
• Risicoregister gevaarlijke stoffen
• Ruimtelijke plannen
• Topografische kaarten
• Verkeersinformatie
• WOZ-bestanden

(Twintig bij het geo-bedrijfsleven favoriete datasets als gegevensbron voor producten en diensten.)

Daaronder zit ook een aantal basisregistraties. De Delftse hoogleraar Jitske de Jong wees erop dat die zich ‘dreigen te onttrekken aan het algemeen beleid’. Ze hebben een eigen verstrekkingsregime dat intern-overheidsgericht is. “Er is niet nagedacht over belangstelling bij derden.” Keuzenkamp, die overigens vertelde dat macro-economisch gezien de laagdrempelige beschikbaarstelling van data meer opbrengt in de vorm van vennootschaps- en loonbelasting als gevolg van nieuwe bedrijvigheid dan bij verkoop, was over basisregistraties zeer terughoudend. Het vond het ‘al moeilijk genoeg’ de verstrekking binnen de overheid geregeld te krijgen. Externe beschikbaarstelling is ‘een brug te ver’.

Tweede Kamerlid Brigitte van der Burg (VVD) drukte het bedrijfsleven op het hart zich rekenschap te geven van het privacygevoelige karakter van veel bestanden. Maar dat aspect kan worden geregeld door de data op een speciale manier beschikbaar te stellen. Het geo-bedrijfsleven wil niet primair cd-roms met complete bestanden, maar toegang tot de overheidsdatabases voor het stellen van vragen via webservices. Dan kan worden geregeld dat bepaalde gegevens niet of alleen in geaggregeerde (dus niet tot individueel niveau herleidbare) vorm toegankelijk zijn.

Daarvoor moet nog wel veel werk worden verzet. Volgens Ten Siethof zijn weinig overheden toegerust om zulke webservices te ontwikkelen. Ook vreest hij een ‘rollenstrijd’ over welke organisatie ze moet maken. Hij pleitte voor coördinatie op dit punt. Webservices maken vraaggerichte beschikbaarstelling mogelijk. Cees Guikers, bestuurslid van GeoBusiness Nederland, deed alvast een suggestie voor een vervolgproject en gaf daarmee aan dat de overheid niet passief, maar actief moet zijn: Van toegang verlenen naar ontsluiten.
(Peter Mom)