Raadsleden kunnen eigen integriteit testen

Raadsleden, Statenleden en algemeen bestuurders kunnen zich binnen hun digitale leeromgeving laten testen om hun democratische weerbaarheid en inzicht krijgen op mogelijke integriteitsrisico’s. Binnenlands Bestuur mocht alvast een kijkje nemen in de toolkit democratische weerbaarheid voor politieke ambtsdragers.

Spreek als raad over integriteit
‘Ondermijning en integriteit zijn de laatste paar jaar grote items geworden. Raadsleden zoeken handvatten voor hoe ermee om te gaan, welke middelen ervoor beschikbaar zijn en hoe je dat als raadsleden samen doet.’ Aldus Bahreddine Belhaj, PvdA-raadslid in Lelystad en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Hij reageert op de vraag waarom een toolkit democratische weerbaarheid voor raadsleden nodig is. ‘Van ondermijning is wel bij iedereen bekend dat het een item is. Praktijkvoorbeelden ervan, in de zin dat raadsleden bijvoorbeeld zijn omgekocht, heb ik overigens nog niet gezien. Anderzijds is integriteit een niet vaststaand, subjectief begrip waar je als gemeenteraad met elkaar over moet spreken, los van alle partijpolitieke belangen. Wat moet je op dit gebied willen?’

Den Haag was een wake-up-call
De integriteitskwestie in Den Haag was een wake-up-call, aldus Belhaj. ‘Ik wil daar verder geen oordeel over geven, maar het wakkert het bewustzijn wel aan. Hoe kan zoiets? Je moet opletten en het er met elkaar over hebben hoe ermee om te gaan.’ De vraag is ook wie er verantwoordelijk is voor integriteit: de burgemeester of de gemeenteraad zelf? Wie doet wat? ‘Wij vinden dat het bij de gemeenteraad ligt. Die gaat over de eigen integriteit en daarin moet de raadsleden samen optrekken en een plan bedenken.’ De burgemeester is neutraal en moet niet kwetsbaar worden, vindt Belhaj. ‘Stel dat er een integriteitsvraagstuk ligt bij een raadslid. Hij of zij gaat ermee aan de slag en het blijkt niet waar te zijn. Dan kan de relatie tussen de voorzitter van de raad en het bewuste raadslid verstoord raken. Als je binnen de raad afspraken hebt gemaakt en een commissie geloofsbrieven hebt ingesteld bij twijfel, dan heb je een politiek neutraal instrument. Zo straalt het niet af op een individu.’

In de spiegel kijken
In Almere leeft al langer de opvatting dat integriteit en weerbaarheid belangrijk zijn, vertelt Gert-Jan Broer. Hij is loco-griffier van de gemeenteraad van Almere, en medeontwerper en uitvoerder van de toolkit democratische weerbaarheid. Tijdens zijn werkzame leven bevroeg hij regelmatig politieke ambtsdragers over integriteit en wat ze eraan deden. ‘Vaak bleef het dan even stil. Uiteindelijk vond men dat je jezelf aan het eind dag goed in de spiegel moest kunnen aankijken. Maar er zijn weinig handvatten voor. Er zijn vangnetten, risicoscans, maar om met elkaar in fractieverband en individueel werk te maken van het onderwerp is lastig.’ In de afgelopen tien jaar heeft Broer honderden bestuurders gesproken over en vele raadsleden begeleid rond dit onderwerp en gezien hoe ze worstelen met integriteit. ‘Ze kunnen sparren met dilemma’s, maar veel verder komen raden en Staten meestal niet.’

Stress is een belangrijke voorspeller
De nieuwe toolkit bevat deze handvatten wel. Niet alleen voor het collectief, maar ook op fractie- en individueel niveau. Basis vormde het Knooppuntenmodel Ethische Organisatie (KMEO) dat Broer samen met consultant Jan van der Bel ontwikkelde. ‘Een gedragsmodel dat uitlegt en verklaart hoe integer of niet-integer gedrag tot stand komt.’ De heren stopten er verschillende factoren in die daar goed inzicht in geven. ‘Als je moe of niet fit bent of stress ervaart, dan ben je gevoeliger voor prikkels van buiten dan wanneer je uitgerust bent. Dat zijn belangrijke voorspellers.’

'Dit gaat verder dan een gedragscode'
Deze kenmerken komen naar boven in de zelftest die de politieke ambtsdragers kunnen doen. De zelftest gaat verder: reflectievermogen en de bereidheid daartoe komen ook langs. ‘Integriteit is geen persoonseigenschap, maar jouw handelen wordt wel bevorderd door persoonskenmerken. Wat zijn die kenmerken? Je ziet in de zelftest waar je als politieke ambtsdrager nog werk hebt te doen. Dit gaat verder dan een gedragscode. Je ziet hoeveel bewustzijn er binnen een politieke organisatie is op integriteit en of er voldoende voorzorgsmaatregelen zijn getroffen.’

Niet openbaar
De zelftest en de hele toolkit zijn niet openbaar toegankelijk, maar speciaal voor raadsleden, Statenleden en algemeen bestuurders van waterschappen te vinden in hun digitale leeromgeving.

De leeromgeving.raadsleden.nl is opgezet en ontwikkeld door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden met medewerking van raadsadviseur Robert-Jan Ritsema van de griffie van (opnieuw) Almere en met steun van de Vereniging van Griffiers, de VNG en het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Lees het hele artikel over de toolkit in Binnenlands Bestuur nr. 23 van deze week (inlog)