'Alle dagen zijn nu hetzelfde'

De meeste ambtenaren werken vanwege de corona-crisis sinds medio maart noodgedwongen thuis. Voor vrouwen, zo leert een enquête van Binnenlands Bestuur onder ruim 6.000 ambtenaren, levert dat meer problemen op dan voor hun mannelijke collega’s. ‘Dit is dodelijk saai.’ En daarbij: ‘Weekenddagen zijn hetzelfde als weekdagen.’

Onderzoek onder ambtenaren: vrouwen minder happy met thuiswerken

Op een enkele uitzondering na hebben ambtenaren – ongeacht of ze werkzaam zijn bij het rijk of de decentrale overheid – al drie weken lang geen voet meer gezet op de werkvloer. Dat wil zeggen, niet die vloer waarop ze normaal hun brood plachten te verdienen. Die is tijdelijk ingeruild voor de keukenvloer, of die van de zolder of in het beste geval die van het kantoortje in de tuin. Het kan tot nader bericht even niet anders, in een poging verdere verspreiding van het dodelijke corona-virus te verhinderen.

Voor het gros van de respondenten is het thuiswerken niet nieuw. Slechts een op de tien ambtenaren heeft het blijkens de enquête nog nooit eerder gedaan. Misschien omdat het niet anders kon, of omdat de gedachte simpelweg niet in ze opkwam. De corona-crisis maakt veel, zo niet alles anders. Thuiswerken is het devies.

Gezelligheid
Of het bevalt, dat gedwongen thuiswerken? Dat blijkt er maar net aan te liggen aan wie de vraag wordt gesteld. Over de hele linie bezien, antwoordt ruim de helft positief. Ronduit negatief is een kleine minderheid van 5 procent. Maar bij een uitsplitsing tussen mannen en vrouwen komt er een opvallend verschil aan het licht: mannelijke medewerkers zijn een stuk beter te spreken over hun verbanning naar de thuiswerkplek dan hun vrouwelijke collega’s. Waar 60 procent van de mannen aangeeft dat het thuiswerken ze prima bevalt, geldt dat maar voor 51 procent van de vrouwelijke respondenten. ‘Ik mis toch het even contact hebben met collega’s’, aldus een vrouwelijke gemeenteambtenaar. ‘Ik mis mijn collega’s en dan voornamelijk het sociale aspect. Korte vragen stellen over het werk. Even weg van thuis. Alle dagen zijn nu hetzelfde’, aldus haar collega van een andere gemeente.

Vooral dat gemis aan sociale contacten breekt vrouwen meer op dan mannen. Acht op de tien vrouwen geven aan de collega’s te missen. Bij hun mannelijke collega’s wordt dat gemis significant minder gevoeld, maar nog wel altijd door zo’n 70 procent van hen. Het is niet alleen het elkaar zien, het inhoudelijke overleg face- to-face – ‘digitaal contact met collega’s en klanten kan het echte contact niet vervangen’ – maar vooral ook de gezelligheid die het werken op kantoor met zich meebrengt. Zeg maar, het praatje bij de koffiemachine en aan het bureau. Of zoals een hr-medewerkster bij het rijk het verwoordt: ‘Op een kantoordag bespreek je de kleine dingetjes ook en die dragen bij aan de kwaliteit van het werk.’ Bij werken en samenwerken ontbreekt nu dat sociale aspect.

Thuis is die gezelligheid blijkbaar niet in dezelfde mate voorhanden. Dodelijk saai, noemt de een het daar zelfs. ‘Het moet niet lang duren zo.’ Vier op de tien ambtenaren geven aan dat het zo geen weken moet duren. Dat gaan ze niet volhouden. Vrouwen zeggen dat net iets vaker dan mannen. Dat heeft, naast het gegeven dat ze hun collega’s meer missen dan mannen, meerdere oorzaken. Het verschil zit ‘m niet op het inhoudelijke, meer technische aspect. Beide seksen kunnen even goed dan wel slecht al het werk dat er ligt vanuit thuis doen, namelijk de helft niet. Dat blijft liggen. Niet bij alle documenten kunnen is daarbij een van de struikelblokken. Aan de mate van zelfdiscipline ligt het evenmin: beide groepen dichten zich evenveel van die karaktereigenschap toe.

Zelfdiscipline
Nee, de grotere verschillen komen naar boven bij de antwoorden op een aantal omgevingsfactoren. Zo geven vrouwen opvallend vaker als nadeel aan last te hebben van huisgenoten bij het thuiswerken (22 versus 14 procent). Groter en opmerkelijker nog zijn de verschillen als het gaat om de fysieke werkplek thuis: ruim de helft van de vrouwen (54 procent) meldt dat hun thuiswerkplek niet ideaal is. Dat is slechts bij vier op de tien mannelijke collega’s het geval. Dat heeft er wellicht veel mee te maken dat mannen vreemd genoeg veel vaker over een eigen werkkamer of -plek zeggen te kunnen beschikken. Twee derde van hen kan zich daarin terugtrekken, terwijl krap de helft van de vrouwen die luxe heeft. Af en toe wordt die ene goede werkplek nog wel gedeeld, maar blijkens de vraag lang niet altijd.

Dat verklaart wellicht deels ook waarom vrouwen aangeven meer last te hebben te worden afgeleid, vooral door in huis aanwezige kinderen die vanwege het corona-virus niet naar school of de opvang kunnen (een kwart, tegenover 19 procent.) ‘Thuiswerken op zich is fantastisch. Echter met drie kinderen thuis is het opeens niet zo eenvoudig meer’, zegt een van hen. ‘Door de kinderen om me heen kan ik niet doen wat ik moet doen.’ Met name de gevraagde thuisonderwijsbegeleiding vraagt veel tijd. ‘Het is vooral de combinatie met kinderen die ook voor school begeleid moeten worden, die het lastig en intensief maakt’, verzucht een vrouwelijke gemeenteambtenaar. ‘Vooral de combinatie mama, juf, vrouw, werknemer, huisvrouw is in deze periode lastig’, aldus een vrouwelijke collega van de gemeente Zwijndrecht. ‘Met 3 kinderen onder de 6 is het lastig werken. Normaal zitten er twee op school als ik thuis werk en zijn ze bij thuiskomst rustig.’

En, om misverstanden te voorkomen, de zware omstandigheden als gevolg van de te vervullen dubbelrol komen niet alleen door het kleine grut. Ook het aansturen van pubers die thuis zouden moeten studeren, kost de thuiswerkende ambtenaar veel energie. ‘Met het hele gezin thuis zijn én thuiswerken én de kinderen onderwijs geven is een onmogelijke combinatie’, geeft een ambtenaar van de gemeente Almere aan.

Eefje Smeulders, contractambtenaar bij de gemeente Zaanstad en deskundige op het gebied van genderbeleid, is allerminst verrast door deze uitkomsten. ‘Onderzoeken wijzen steevast uit dat vrouwen meer tijd kwijt zijn aan zorg, huishoudelijke taken en opvoeding. Dat hangt er deels mee samen omdat ze vaker parttime werken, maar je ziet het zelfs als ze een fulltime baan hebben: mama is in het huishouden voor kinderen doorgaans het eerste aanspreekpunt. Dat gaat knellen op het moment dat je, zoals nu, als moeder opeens volledig thuis moet werken’, zegt Smeulders, die ook actief is in de Nederlandse Vrouwenraad.

Rustpunt
De combinatie met verzorgen en het thuis scholen van kinderen wordt door menigeen zeer intensief ervaren. ‘De gemiste werkuren moeten dus deels ’s avonds worden ‘ingehaald’, aldus een Overijsselse provincieambtenaar. Zij is niet de enige die moeite heeft met de scheiding werk en privé. ‘Ik heb de hele tijd het gevoel te moeten werken. Thuis is niet meer het rustpunt dat het eerst was’, geeft een vrouwelijke gemeenteambtenaar aan. Of zoals een collega opmerkt: ‘Ik heb de neiging om te kort te pauzeren en lang door te gaan. Juist omdat ik eerder het gevoel heb dat ik te weinig doe.’ Een ander maakt zelfs werkdagen van 18 uur om privé en werk te combineren.

Als gezegd, heel veel langer moet dat gedwongen thuis werken volgens veel ambtenaren op deze manier niet duren. Het wordt, zo geven veel respondenten aan, een ander verhaal als de kinderen weer naar school kunnen. Want los van de nadelen, zijn er ook de nodige pluspunten. Veruit de meest genoemde zijn het niet langer hebben van reistijden, het feit dat er minder uren opgaan aan vergaderen en het zelf kunnen indelen en bepalen van de werktijd. Oja, en de koffie is thuis lekkerder. Al met al zou één op de drie ambtenaren ervoor kiezen ook na de corona-crisis vaker thuis te werken.

In Binnenlands Bestuur van begin maart voorspelde gemeentesecretaris Cees Vermeer van Breda al dat thuiswerken ook na de corona-crisis wel eens een blijvertje zou kunnen gaan worden. Hij verwacht na de crisis niet minder dan een nieuwe werkelijkheid. ‘Digitale tools zijn prettig, merkt men nu. Gewoon skypen, niet steeds treinen’, aldus Vermeer.

Eefje Smeulders sluit dat evenmin uit dat thuiswerken een vlucht gaat nemen, maar geeft daarbij wel een waarschuwing af. Zonder flankerend beleid breken dan met name voor vrouwen zware tijden aan, gelet op de druk die ze nu aangeven te ervaren bij het vervullen van de dubbelrol thuis. Natuurlijk, als het goed is kunnen de kinderen straks weer gewoon naar school en wordt het weer iets meer werkbaar thuis. Maar als thuiswerken de norm wordt, voorziet ze toch problemen ontstaan voor met name vrouwen. ‘Klakkeloos doorvoeren is erom vragen dat een groot deel van je personeel in de knel komt.’

Verantwoording
De enquête werd afgenomen van donderdag 19 tot en met woensdag 25 maart. De vragenlijst is verstuurd naar ruim 44.000 abonnees van Binnenlands Bestuur. De redactie ontving 6.304 ingevulde enquêtes terug.

(klik op de afbeelding voor een vergroting)

(klik op de afbeelding voor een vergroting)