Op zoek naar het nieuwe normaal op de werkvloer

Het oude normaal op de gemeentelijke werkvloer werkt niet meer, en het nieuwe normaal is nog niet bedacht. De ambtenaar anno 2020 bevindt zich in de rommelige tussenperiode die antropologen de liminale fase noemen.

Visie
Dat maakt onderzoeker Ester Heiman op uit de gesprekken die ze de afgelopen maanden met Nijmeegse ambtenaren voerde. De hybride werkcultuur die na de zomer ontstond, beviel veel medewerkers goed. Waar het nog aan ontbreekt is een duidelijke visie voor het kantoor van de toekomst. Het nieuwe normaal moet nog worden uitgevonden.

Samenhang
De antropologe begon haar onderzoek eerder dit jaar met een 'NabijheidLab' in de hal van het stadhuis in Nijmegen. In de eerste fase van het onderzoek kwam ze erachter dat het thuiswerken de samenhang in de organisatie aantastte. Hoewel het thuiswerken ook voordelen had, werden de spontane praatjes in de wandelgangen gemist. Dat gemis verminderde niet alleen het werkplezier, maar ook de kwaliteit van het werk, omdat er minder ruimte was voor samenwerking en creativiteit.

Ontmoeten
De tweede fase van Heimans onderzoek vond plaats na de zomer, toen er inmiddels een hybride werkcultuur was ontstaan waarbij de kantoren van de gemeente voor zo'n 30 procent bezet waren. Over die hybride vorm – die eind september vanwege aangescherpte maatregelen weer moest stoppen – was een grote meerderheid van de ambtenaren enthousiast, vertelt Heiman. 'Mensen waren heel blij dat ze elkaar weer mochten ontmoeten. Je hebt eigenlijk niet de nadelen van het thuiswerken en wel de voordelen.'

Smeerolie
Door de offline ontmoetingen vloeide de smeerolie - een metafoor die Heiman in fase één van het onderzoek bedacht - weer terug in de organisatie. De koffieapparaat-praat die zo gemist werd, was er weer. Aan de andere kant bleven de voordelen van het thuiswerken (zoals: minder overbodig overleg, de rust van het thuiskantoor en de flexibele werktijden) bestaan.

‘Even uitzitten’
Heiman merkte dat ambtenaren zich er nu van bewust worden dat het oude normaal niet meer terugkomt en dat hybride werken misschien wel de toekomst heeft. 'In eerste instantie stonden mensen in een soort stand van: even uitzitten, we doen het er maar mee. Langzaam druppelt het besef binnen dat het langer gaat duren. Daardoor wordt het vraagstuk ineens heel anders.'

Liminale fase
Volgens Heiman zitten we daarom in een liminale fase: de antropologische term voor een ongedefinieerd tussenstadium in de transitie van de ene situatie naar de andere. We zijn dus nog op zoek naar hoe het volgende tijdperk er precies uit gaat zien. Dat vraagt om experimenten op de werkvloer, maar ook om een duidelijke visie vanuit de gemeente, zegt Heiman.

Onderzoeken
Die visie is de gemeente Nijmegen nu aan ontwikkelen, vertelt gemeentesecretaris Arne van Hout. ‘Toen de coronacrisis zich aandiende, was het voor ons flink omschakelen, net als voor iedereen in Nederland. Met kunst- en vliegwerk hebben we het thuiswerken voor onze medewerkers kunnen faciliteren. Inmiddels zijn we acht maanden verder en is de situatie onder controle. We onderzoeken nu, met behoud van de goede initiatieven, hoe de toekomstige werkplek eruit komt te zien.’